Riječnik termina i skraćenica u industriji turizma

Termin Definicija
a la kart poslovanje (engl. A la carte business, njem. A la carte-Tatigkeit), sustav restoranskog poslovanja koji se temelji na narudžbi jela iz jelovnika (asortiman ponude, sustav posluživanja I naplaćivanja ovisi o vrsti I kvaliteti restorana); usluga se u pravilu naplaćuje od gosta neposredno nakon konzumacije ili preko hotelskog računa ako je riječ o hotelskom gostu I usluzi pruženoj u hotelskom restoranu.

AAA (akr. Od engl. American Automobile Association), Ameri;ko automobilsko udruženje, poznatije pod nazivom “Triple A”, najveći automobilski klub na svijetu, osnovan 1902. Godine. Danas AAA ima 40 milijuna članova u SAD-u I Kanadi I nastoji zadovoljiti kompleksne potrebe automobilskih putnika. AAA je vlasnik I više od 1.000 turističkih agencija diljem SAD-a I Kanade. Turističke agencije AAA nude različite usluge svojim članovima I ostaloj klijenteli poput prodaje zrakoplovnih, brodskih I željezničkih karata, individualne ili grupne turističke aranžmane, rezervacije smještaja u hotelima, usluge rent a cara, putno osiguranje, itd. AAA je ujedno I najveći prodavač putničkih čekova American Expressa u svijetu. Članovi AAA mogu ostvariti razne beneficije I popuste u više od 1 100 restorana I na oko 1 700 lokacija različitih atrakcija te 30% popusta na smještaj u hotelima poput Hiltona, Hayatta I još mnogo drugih pogodnosti.

ABR (akr. Od njem.Amtlichers Bayerisches Reisburo), njemački lanac putničkih agencija osnovan 1910. Godine. To je prva putnička agencija kojoj je u Njemačkoj bilo dozvoljeno prodavati željezničke karte po originalnoj cijeni izvan staničnih zgrada. Otuda I “amtlich” (službena, oficijelna) u nazivu agencije.

ABTA (akr. Od engl. Association of British Travel Agents), Udruženje britanskih putničkih agenata u koje je učlanjeno više od 7 000 agencija I turoperatora. Osnovano 1950 godine. Članovi Udruženja većina su britanskih turističkih agencija I turoperatora, koji se moraju pridržavati strogih pravila Udruženja, poput Kodeksa ponašanja (Code of Conduct) kojim se reguliraju aspekti odnosa između turoperatora I turističkih agencija prema klijentima. ATBA ima ulogu određivanja kriterija za ulazak u članstvo, nagleda financijsko poslovanje članica,određuje opće uvjete poslovanja I arbitara, bavi se problemima potrošača I riješava njihove žalbe, vodi brigu o Udruženju, uključujući I odnose s javnošću, kontrolira upotrebu zaštitnog zraka udruženja. Svake godine ABTA organizira savjetovanje na kojem članice udruženja raspravljaju o svakodnevnim problemima struke I upoznaju se s novim trendovima na turističkom tržištu. Skup članica ABTA drugi je najveći skup te vrste u svijetu. ABTA izdaje I svoj mjesečnik ABTA magazine.

Abundancija vidi Populacije, Veličina.

AC -Aarhus Convention – Convention on Access to Information, Public Participation in Decision – making and Access to Justice in Environmental Matters (Arhus, 1998) – Konvencija o dostupnosti informacija, ucešcu javnosti u odlucivanju i dostupnosti pravosuda u pitanjima koja se ticu životne sredine (Arhus 1998)

Adventivne (Alien, strane, došljačke, alohtone) vrste/podvrste – mogu se naći i na području koje je izvan njihovog istorijskog prirodnog areala, kao posledica nevoljnog i slučajnog ili namernog unošenja od strane čoveka.

Agenda 21 općeprihvaćeni principi održivog razvitka turizma o kojima su se sporazumjele vlade 182 zemlje na sastanku na vrhu o Zemlji u Rio de jeneiru 1992. Godine. Agenda 21 je uputstvo za pojedince, poslodavce I vladine organizacije za usmjeravanje razvoja na način da on pomaže društvu I vodi brigu o okolišu. Agenda 21 ogromni je dokument koji sadrži 40 poglavlja podijeljenih u 4 sekcije. Dokument obrađuje: 1) socijalnu I ekonomsku dimenziju razvoja: zemlje u razvoju; siromaštvo; potrošačke partnere; stanovništvo; zdravlje; integracija okoliša I razvoja 2) očuvanje I management prirodnih I antropogenih dobara: atmosfera; zemlja; šume; pustinje; planine poljoprivreda; biološka raznolikost; biotehnologija; oceani; pitka voda; otrovne kemikalije; opasne radioaktivne tvari, čvrsti otpad I kanalizacija 3) jačanje uloge vodećih skupina: žene; djeca I mladež; domoradčke skupine; nevladine organizacije; lokalne vlasti; radnici; poslodavci I proizvođači; poljoprivrednici; znanstvenici I tehnolozi 4) načini implementacije: financije; transfer tehnologije; znanost; obrazovanje; gradnja novih kapaciteta; međunarodne institucije; zakonske mjere; informacije.

AI Amnesty International – jedna od napoznatijih organizacija za ljudska prava

AIEST (akr. Od fr. Association Internationale D” Experts Scientifiques du tourisme), Međunarodna udruga znanstvenih exsperata u turizmu, osnovana u Rimu 31. Svibnja 1951. Inicijativu za osnivanje dali su 1941. Godine Walter Hunziker I kurt krapf, direktori švicarskih turističkih sveučilišta centra u Sankt Gallenu I Bernu. Zadaća udruge je da afirmira znanstvena istraživanja u turizmu, učvršćuje stručne I osobne veze među članovima, pomaže aktivnosti stručnih I znanstvenih institucija u turizmu te organizira barem jedanput godišnje znanstveni skup, godišnju skupštinu, na kojoj će članovi imati mogućnost međusobno razmijeniti rezultate svog znanstvenoistraživačkog rada. Stručno glasilo AIEST-a je časopis Revue de Tourisme (the tourist review, Zeitschrieft fur fremdenverkehr) koji je počeo izlaziti još 1945 godine.

akceleracijsko djelovanje (engl.accelerating effect, njem. Akzelerationswirkung), jedna od funkcija turizma koja kazuje da turizam ubrzano razvija određene gospodarske sektore, ali I cijela geografska područja, odnosno da ih razvija brže nego neki drugi sektori gospodarstva.

akontacija (engl. Advance payment, njem. Vorschuss), u širem smislu novčana svota koju pri sklapanju obaveznopravnog ugovora ili u tijeku njegova ispunjenja jedna ugovorna strana daje na račun svoje ugovorne obaveze drugoj strani, radi olakšavanja ispunjenja obaveze te druge strane. Akontacija se daje u pravilu u novcu I prelazi u vlasništvo primatelja s tim da se poslije ispunjenja ugovora uračunava u ispunjenje obaveze davaoca (oblici plaćanja unaprijed)

aktivan odmor (engl.active holiday, njem. Aktivurlaub),

1. Predah ili pauza u vrhunskom sportu koji podrazumjeva lagan trening (trčanjem ili drugim dopunskim sportskim aktivnostima); 2. Način odmaranja uz primjenu odgovarajućih tjelesnih aktivnosti koje omogućavaju povoljno fiziološke I psihološke reakcije; 3. Aktivnost u slobodnom vremenu ili tijekom odmora na radnom mjestu. Suvremeno društvo sve više prihvaća aktivan način odmaranja u slobodnom vremenu, dnevnom, vikend ili godišnjem odmoru. Takav način odmaranja podrazumijeva vlastito sudjelovanje u različitim sportskim aktivnostima korisnim I potrebnim za očuvanje ili poboljšavanje vitalnosti ornizma. Preduvjet za povoljno djelovanje različitih sportskih aktivnosti I oblika na ljudski organizam jest odabir aktivnosti te modaliteti primjene (odgovarajući opseg opterećenja koji podrazumjeva intenzitet naprezanja, broj ponavljanja te učestalost vježbanja). Temeljna znanost koja se bavi istraživajem I utvrđivanjem optimalnih kretnji za potrebe čovjeka naziva se kineziologija (kinezis: pokret; logos: znanost) iz koje su proizašle I primjenjene kineziologijske znanosti u području sportske rekreacije, vrhunskog sporta, terapije I sl. Moderan način života I rada, koji ograničava tjelesnu aktivnost I kretanje, utjecao je na promjenu u načinu odmaranja koji u današnjim uvjetima treba nadoknaditi potrebu za kretanjem, prirodom, komunikacijom, igrom, zabavom I sl. Svjetska udruga koja brine o kvaliteti slobodnog vremena (“Sport za sve”) sugerira I potiče aktivan odmor za svakoga I to svaki dan najmanje 30 minuta. Aktivan odmor temeljni je motiv I sadržaj kod različitih oblika turizma (sportsko-rekreacijskog, zdravstvenog, nautičkog itd.).

Aktivna supstanca produkt biljnog metabolizma koji ima odgovarajuće lekovito svojstvo

Alohtona vrsta vrsta koju je čovek uneo na područje na kome prirodno nije bila rasprostranjena

alotman (engl. allotment, njem. Kontigent, Platzquote) ugovor o alotmanu.

Alpinetum specijalno uređen deo bašte ili vrta u kome se gaje visokoplaninske (alpske) vrste biljaka

alternativni turizam (engl. Alternative tourism, njem.Alternativtourismus), pojam suprotstavljen pojmu masovni turizam, odnosno pojmu konvencionalni I komercijalni turizam. U stručnoj literaturi poznat je I pod drugim nazivima: meki, odgovorni, održivi turizam. To samo pokazuje da se radi o pojmu koji za različite autore ima vrlo različita značenja. U suštini radi se o tome da je stalan I povećan rast turizma, kojeg prate dramatične promjene izazvane novim oblicima prometa, svim vrstama ekološke polucije, povećanom izgradnjom turizmu namjenjenih objekata u turističkim područjima, te negativnim sociološkim I kulturološkim posljedicama, naveostručnjake da zatraže korijenite promjene u postojećem turističkom fenomenu.Upravo zbog toga dio se turističkih teoretičara zalaže za raspravu prije o alternativnim oblicima turizma (novim oblicima poznate pojave) nego o alternativnom turizmu (što može implicirati posve novu pojavu). Prema definiciji usvojenoj na međunarodnoj konferenciji u turizmu Ujedinjenih naroda u rimu 1963. Godine pod alternativnim se turizmom razumiju poslovna turistička putovanja, konvencije, hodočašća, obiteljska okupljanja, posjeta toplicama te turistička putovanja izletnika I onih skupina turista koji putuju radi “općeg razgledavanja”. Kasnije, ovim se pojmom željelo istaći velike promjene koje je doživio turizam, u širokom rasponu od promjena u ponudi I samom resursu do promjena u motivima putovanja, potrebama I ponašanju turista. Takav novi, alternativni turizam, po svojoj filozofiji I po svom sadržaju posve drugačiji od današnjeg turizma, zalaže se za poštivanje ekoloških principa I kriterija u turističkim područjima, veću zaštitu prirodnih vrijednosti I rijetkostite kulturno povjesnog nasljeđa, podržavanja ideje zaštite autohtonog okoliša. Alternativni turizam zahtjeva obostrano razumjevanje I jednakost između gostiju I domaćina. Po svemu ideje alternativnog turizma postave su nalik idejama održivog razvoja.

Amiktička jezera  – Tip jezera koja su trajno pokrivena ledom i time zaštićena od temperaturnih promena, tj. zagrevanja i hlađenja, te se kod njih ne javlja cirkulacija (v. “Cirkulacija”) vode. To su reka jezera i javljaju se samo na Antarktiku, vrlo visokim planinama i retko na Grenlandu. v. i “Temperaturna stratifikacija”.

Anadroman – vodeni organizmi, najčešće ribe, koji, pre svega, zbog reprodukcije periodično migriraju iz mora i okeana u kopnene slatke vode

Antropogene promene – promene u spoljašnjoj sredini izazvane čovekovim delovanjem

Antropologija turizma (engl. tourism antropology. Njem. Toutismusantropologie), znanstvena disciplina koja proučava ulogu čovjeka I njegov položaj u svijetlu njegova ponašanja u turizmu, odnosno njegovo turističko ponašanje kao posljedicu te čovjekove uloge.

Antropozoogene promene promene u spoljašnjoj sredini izazvane delovanjem čoveka i domaćih životinja

aparthotel (engl. all suite hotel, njem. Aparthotel), ugostiteljski objekat za smještaj u kojem su sve smještajne jedinice apartmani. Uz smještaj I doručak, nudi I druge ugostiteljske usluge.

apartman (engl. suite, njem. Appartment, ferienwohnung), ugostiteljski objekat za smještaj u kojem se gostu opremomomogućava samopriprema hrane. Čini ga više funkcionalno povezanih prostorija čiji su pojedini dijelovi opremom I uređenjem namijenjeni bili dnevnom boravku, kuhinju, blagovanju ili spavanju

apartmansko naselje (engl. apartment vilage, njem. Appartementsiedlung, Ferienwohnungssiedlung), ugostiteljski objekat koji je izdvojena funkcionalna cjelina većeg broja samostojećih objekata namijenjenih pružanju usluga smještaja, prehrane I točenja pića. Svojom lokacijom u strukturi naselja ističe se središnji objekat u kojem je organiziran prijem te ugostiteljaka ponuda ali i mogući sadržaji za zabavu i rekreaciju dok se u okolnim objektima nalaze smještajne jedinice apartmani I često nose komercijalne nazive vila, bungalov i sl.

Arboretum Skup velikog broja drvenastih i žbunastih vrsta koje su posađene u cilju ilustrovanja biodiverziteta jer su zastupljene i autohtone i alohtone i introdukovane vrste i egzote, koje mogu da podnesu uslove staništa na kome je arboretum formiran. Prostor na kome se gaji veliki broj drvenastih vrsta u cilju prezentovanja izlaganja i formiranja zelenog fonda edukativnog karaktera

Areal deo teritorije ili akvatorije koju naseljava određena vrsta

Argilofilan vodeni organizam koji živi na glinovitom dnu

Arhuska konvencija. Konvencija o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i dostupnosti pravosuđu u oblastima koje se tiču životne sredine. Usvojena 1998. godine na četvrtoj Ministarskoj konferenciji u Arhusu, Danska

ASTA (akr. Od engl. American Society of Travel Agents), Američko udruženje putničkih agenata, najraširenije udruženje u svijetu, u kojem je učlanjeno više od 26 500 članova u 165 zemalja. Ima jedan od najstrožih etičkih potrošača I svojih članova. Sjedište ASTA-e je u Washingtonu.

Autekologija (grč. autos – sam, pojedinačan, i ekologija). Deo ekologije koji proučava ekologiju pojedinačnih vrsta i organizama (biljaka ili životinja), tj. njihov odnos prema spoljašnjoj sredini kao i karakter njihovih ekoloških adaptacija. U zavisnosti od grupe organizama koju proučava, razlikujemo fitoidioekologiju (proučava biljke) i zooidioekologiju proučava životinje)

Autohtona (indigena, aborigina) vrsta/podvrsta/populacija/, ekosistem – koji se nalazi u prirodi u određenom prostoru ili državi, u okviru svog poznatog prirodnog rasprostranjenja

Autohtona vrsta vrsta prirodno rasprostranjena na nekom području

Autonoman ekosistem nezavisan u pogledu prometa materije i energije (metabolizma). Ekosistem u kome se odvija prirodan proces kruženja materije i proticanja energije, odnosno čiji metabolizam ili neka njegova komponenta nije supstituisana od strane čoveka

Banka gena (semena, plodovi, vegetativni posebno organizovane i visoko specijalizovane kolekcije živog biljnog materijala koji se sakuplja, magacionira, održava i razmnožava pod strogo kontrolisanim i specifičnim uslovima

BAT best available technique (najbolja raspoloživa tehnika i tehnologija)

BATNEEC best available techniques not entailing excessive costs (najbolja raspoloživa tehnika koja ne zahteva prekomerne troškove)

BC Basel Convention – Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal ( Basel , 1989) – Konvencija o kontroli prekogranicnog kretanja opasnih otpada i njihovom odlaganju (Bazel)

Bentos (grč. benthos – dubina). Životna zajednica (v. “Životna zajednica”) vodenih organizama koji veći deo svog životnog ciklusa provode vezani za dno vodenih ekosistema, bilo da su za njega pričvršćeni, bilo da se slobodno kreću. U zavisnosti od tipa ekosistema (morski ili slatkovodni, tekuće ili stajaće vode) i dubine na kojoj se nalaze kod ovih organizama (i biljnih i životinjskih) razvijaju se različite prilagođenosti. U zavisnosti od vrste organizama, zajednicu bentosa delimo na fitobentos (biljni organizmi) i zoobentos (ili fauna dna, životinjski organizmi). Ova životna zajednica je naročito važna u litoralnom delu stajaćih voda kao i u svim tekućim vodama. U tekućim vodama, naročito u brzotekućim (planinski potoci i reke) fitobentos predstavlja osnovne primarne producente i pogodno skrovište za razvoj mnogih životinjskih organizama

Biocenoza (grč. bios – život, koinos – zajednički). Zajednica živih bića (životna zajednica) – oblik zajedničkog života organizama (biljaka, životinja, mikroorganizama itd.) koji je nastao i dalje se održava na osnovu ekoloških zakonitosti. Predstavlja veoma integrisanu i složenu celinu, nastalu kao rezultat dugotrajnih ekoloških procesa i evolucije pojedinih vrsta, koja se samo iz razloga metodskog pristupa u istraživanju može podeliti na biljnu zajednicu (fitocenoza) i životinjsku zajednicu (zoocenoza) (v. “Ekosistem”). Primeri biocenoza u kopnenim ekosistemima su četinarska ili listopadna šuma, bara, njiva itd., a u vodenim ekosistemima fitoplankton, naselje riba, fauna dna itd

Biociklus (grč. bios – život, kyklos – krug). 1. Najveći ekološki kompleks u biosferi (v. “Biosfera”) koga sačinjavaju međusobno srodni ekosistemi (v. “Ekosistem”) i biomi (v. “Biom”). U biosferi razlikujemo tri biociklusa: biociklus Svetskog mora (slane vode okeana i mora), biociklus kopnenih voda (pretežno slatke; reke, bare, jezera itd.) i biociklus kopnenih ekosistema i bioma. Svi biociklusi zajedno sačinjavaju biosferu. 2. Zakonomerna smena stadijuma u razviću organizma

Biodiverzitet Raznovrsnost oblika, pojava i procesa u živom svetu kao evolucioni odgovor na prostornu, vremensku i svaku drugu promenljivost ekoloških uslova.
Teritorija bivše Jugoslavije, kao i čitao Balkansko poluostrvo, odlikuje se izvanredno velikim bogatstvom i raznovrsnošću živog sveta koji je svrstava u jedan od najznačajnijih centara biodiverziteta ne samo u Evropi, već i u čitavom zapadnom Holarktiku. Visok genetički, specijski i ekosistemski diverzitet naše zemlje uslovljava nekoliko faktora: složeni istorijski procesi, specifičan geografski položaj Jugoslavije, raznovrsnost klimatskih, orografskih, geoloških, pedoloških i hidroloških faktora. Na relativno malom prostoru od Vojvodine (Panonske nizije) do mediteranske obale, smenjuju gotovo svi kopneni biomi (v. “Biom”) Evrope (tundre, tajge, stepe, listopadne šume, submediteranske i mediteranske šume i makije itd.). Pored toga, brojni azonalni i intrazonalni tipovi ekosistema još više usložnjavaju ekološku i biogeografsku sliku živog sveta naše zemlje. Zastupljena je i velika raznovrsnost vodenih ekosistema (bare, močvare, ritovi, potoci, reke, jezera, akumulacije, more)

Bioindikatori zagađenja životne sredine Biljne i životinjske vrste koje specifično reaguju na zagađenje određenom zagađujućom supstancom, one svojim habitusom ili fiziološkim procesom pokazuju specifičnu reakciju na datu zagađujuću supstancu, na osnovu čega se ta supstanca detektuje u sredini

Biološki diverzitet Raznovrsnost i promenljivost (varijabilnost) bioloških oblika, pojava i procesa u okviru živih organizama i ekoloških kompleksa čiji su oni deo, kao odgovor evolucije na promenljivost ekoloških faktora. Uključuje raznovrsnost u okviru vrsta (genotipova), između vrsta i ekosistema

Biološki resursi organizmi ili njihovi delovi, populacije ili bilo koja druga biotička komponenta ekosistema, koja ima aktuelnu ili potencijalnu upotrebnu vrednost za ljudski rod

Biom Kompleks srodnih ekosistema (v. “Ekosistem”) koji se nalaze u različitim odnosima međusobne povezanosti i uslovljenosti. Primeri vodenih bioma su tekuće vode, mora itd. Ekosistemi i biomi se ujedinjuju u biocikluse (v. “Biociklus”)

Biosfera (grč. bios – život, sphaira – lopta). Delovi atmosfere, litosfere i hidrosfere, naseljeni živim bićima čija ih životna aktivnost bitno menja; vrhunsko jedinstvo žive i nežive prirode. U okviru biosfere odvijaju se procesi kruženja materije u okviru biogeohemijskih ciklusa kao i proticanja energije (v. “Ekosistem”), što predstavlja specifični planetarni mehanizam koji je za sada u kosmičkim razmerama poznat jedino na našoj planeti

Biotehnologija svaka primena tehnologije koja koristi biološke sisteme, žive organizme ili njihove proizvode, s ciljem proizvodnje produkata za posebne namene

Biotop (grč. bios – život, topos – mesto) ili životno stanište. Deo naseljenog prostora zemlje koji se odlikuje specifičnim kompleksom ekoloških faktora (npr. temperatura, svetlost, vlažnost, nadmorska visina, nagib terena itd.). Zajedno sa svojim živim naseljem (v. “Biocenoza”) biotop obrazuje integrisan sistem koji se označava kao ekosistem, tj. biogeocenoza (v. “Biogeocenoza”)

Bird Life International (raniji ICBP). Međunarodni savet za zaštitu ptica

BITS (akr. od Fra. Bureau International du Tourisme Social), međunarodna organizacija za unapređivanje I razvoj socijalnog turizma u svijetu. Osnovana 1963 godine, sjedište organizacije u Bruxellesu. Članice organizacije su nacionalne I međunarodne nevladine organizacije. BITS donosi preporuke iz područja svog djelovanja, organizira savjetovanja I stručne skupove o različitim temama socijalnog turizma (npr. produženje sezone, odmor radnika, omladinski turizam, obrazovanje I kultura u turizmu, treća dob u turizmu i sl.).

Bogatstvo vrsta ukupan broj različitih vrsta u posmatranom području – predstavlja izraz biološkog diverziteta

Botanička bašta Naučno – istraživačka, nastavna i kulturno prosvetna ustanova u kojoj se nalaze kolekcije živih biljaka koje reprezentuju raznovrsnost i bogatstvo biljnog sveta na Zemlji. Uređuju se po fitogeografskom, sistematskom i ekološkom principu

Brunch obrok koji se služi između doručka I ručka, po sastavu bliži ručku (kasni doručak)

BSEC Black See Economic Cooperation – Crnomorska ekonomska saradnja

Budget holiday termin koji se upotrebljava posebno na britanskom tržištu, a označava turističke aranžmane turoperatora u kojima nije specificirano ni mjesto ni hotel u kome će klijent boraviti. Obično po dolasku u zračnu luku receptivne turističke destinacije klijent doznaje mjesto I hotel u kojem će provesti svoj godišnji odmor. Zbog niže cijene koju klijent plaća za takav “odmor na sreću”, uvriježio se termin budget holiday. Hotel u koji se smještaju takvi klijenti organizatori putovanja nazivaju budget hotel.

Catering 1. Ugošćivanje, posebno na raznim skupovima i prometnim sredstvima, ali I u ugostiteljstvu. Za ovaj pojam je bitno da se hrana priprema negdje drugdje I donosi, odnosno osigurava se njezino posluživanje na drugim mjestima. Tako je I služba koja priprema obroke za posluživanje u zrakoplovima dobila isti naziv. Zbog opsega posla takve su službe prerasle u velika samostalna poduzeća, uglavnom smještena na području zračnih luka; 2. U ugostiteljstvu, serviranje I posluživanje hrane izvan objekta u kojem se priprema; razlikujemo tri varijante: a) naručitelj raspolaže potrebnim prostorom, inventarom, hranom, pićem I napicima, a unajmljuje samo osoblje koje će sve stručno pripremiti, poslužiti I pospremiti; b) naručitelj od ugostitelja zahtjeva pripremanje jela, pića I napitke, dok sve ostalo organizira sam u svom prostoru; c) naručitelj od ugostitelja zahtijeva kompletnu uslugu, odnosno sve osim prostora što znači pripremanje hrane, pića, napitaka, potreban inventar, organizaciju, posluživanje I pospremanje, te osoblje koje će sve to realizirati.

CBD Convention on biodiversity – Konvencija o biodiverzitetu

CCD United Nations Convention to Combat Desertification in those countries experiencing serious drought and / or desertification, particularly in Africa (Paris, 1994) – Konvencija o borbi protiv dezertifikacije u zemljama koje su ozbiljno suocene sa sušom i / ili desertifikacijom, narocito u Africi

Cenobiont član životne zajednice (biocenoze), odnosno ekosistema

Check in 1. Postupak prijavljivanja gosta (pojedinca ili grupe gostiju) pri dolasku u smještajni objekat, prilikom čega gost dobiva ključ od smještajne jedinice; 2. Prijava putnika za let.

Check in time 1. Vrijeme do kojeg se gostu čuva rezervirana soba, u pravilu do 18 sati; nakon tog vremena recepcija ima pravo staviti sobu u prodaju; 2. Prijava putnika za let.

Check out postupak odjavljivanja gosta (pojedinca ili grupe gostiju) na odlasku iz smještajnog objekta, prilikom kojeg se obračunavaju I naplaćuju korištene usluge.

Check out time vrijeme do kojeg gost ima pravo koristiti sobu na dan odlaska, ukoliko nije predhodno produžio boravak. U pravilu to je do 12 sati.

CIP (akr. Od engl. commercial Important person), kratica za osobu kojoj se u poslovnim krugovima pridaje posebna pozornost.

Cirkulacija Brzo narušavanje stratifikacije u slatkovodnom basenu (kao što je jezero, vodojaža ili akumulacija), kao posledica prirodnih sila, obično inicirano vetrom. U tipičnom primeru, kod jezera umerene zone, u kasno leto ili jesen količina solarne energije je nedovoljna tako da dolazi do hlađenja površinskih slojeva vode , koji postaju gušći i tonu u dublje delove vodenog basena. Time se narušava stanje temperaturne stratifikacije (v. “Temperaturna stratifikacija”), temperatura vode postaje ujednačena u celom vodenom biotopu, otpor ka mešanju je mali, tako da je dovoljna i mala količina energije vetra da izazove mešanje celog vodenog stuba. To je jesenja cirkulacija, a do sličnog procesa u jezerima umerene zone dolazi i u proleće – prolećna cirkulacija, kada dolazi do otapanja leda i zagrevanja površinskih slojeva čija se temperatura izjednačava sa dubljim slojevima. U zavisnosti od tipa temperaturne stratifikacije u jezerima u kojima se uspostavlja cirkulacija celog vodenog stuba (v. “Holomiktička jezera”) tokom jedne godine dolazi do cirkulacije jednom ili više puta. Poseban slučaj delimične cirkulacije uspostavlja se u tzv. meromiktičkim jezerima (v. “Meromiktička jezera”). Cirkulacija je veoma značajna jer se njome u vodenu masu unose istaložene suspendovne čestice i hranljive susptance čime se omogućava intenzivna produkcija u narednom periodu. Različiti organizmi su različito prilagođeni na uslove intenzivnog mešanja vode. v. i “Temperaturna stratifikacija”

CITES Međunarodna konvencija o trgovini ugroženim divljim biljnim i životinjskim vrstama

CMS Convention on migratory species – Konvencija o migratornim vrstama

CNR Committee on Natural Resources -Komitet za prirodne rasurse

cost-benefit analiza (engl. cost-benefit analysis, njem. Kosten-Nutzen Analyse), metoda ekonomske analize kojom se uspoređuju I vrijednuju sve prednosti I svi nedostatci nekog privrednog pothvata ili projekta analizom troškova 8cost) I koristi 8benefit). Važna je za donošenje ispravne odluke I za korekciju projekta. U turizmu se pored klasične analize kvantitativnim pokazateljima troškova I koristi ta metoda primjenjuje I na analizu kvalitativnih varijabli troškova I koristi od razvoja turizma u nekom kraju, posebno tamo gdje se turizam počinje razvijati, tj. ulaganjem stranog kapitala I znanja. Pritom se vrši usporedba ekonomskih I sociokulturnih troškova te ekonomskih I sociokulturnih koristi koje nastaju u destinacijama gdje su kulturne norme I stupanj ekonomskog razvoja različiti od metoda turizma koji se počinje razvijati. Pokazalo se da je u industrijski nerazvijenim zemljama razvoj određenog tipa masovnog turizma iniciranog izvana preko stranih turoperatora I agencija polučio izuzetno puno sociokulturnih a I ekonomskih šteta za lokalnu zajednicu, te je bilanca troškova I koristi bila negativna.

CP cleaner production – čistija proizvodnja

Crvena knjiga naučna publikacija koja sadrži opširne podatke o osnovnim karakteristikama vrste, o stepenu njene ugroženosti, faktorima ugrožavanja, kao i predloge mera za zaštitu same vrste. Predstavlja naučnu osnovu za pokretanje konkretnih vidova zaštite

Crvena lista naučna publikacija koja sadrži spisak ugroženih vrsta, sa najosonovnijim podacioma o stepenu ugroženosti i rasprostranjenju. Predstavlja osnovu za izradu Crvenih knjiga

CSCE Conference on Security and Co-operation in Europe – Konferencija o evropskoj bezbjednosti i saradnji

CSD Commission on sustainable development – Komisija za održivi razvoj

Cunami Cunami (od japanskih reči: tsu, luka i nami, more) predstavljaju vrlo dugačke talase (preko stotinu kilometara) seizmičkog porekla. Izazivaju ih podmorski zemljotresi i vulkanske erupcije, posebno u Pacifiku. Oni se kreću ogromnom brzinom, na dubinama od oko 4.000 metara čak 720 kilometara na sat. Visina ovakvih talasa na otvorenom okeanu je mala – do jednog metra, tako da se često i ne uočavaju. Međutim, približavanjem kontinetalnom platou, njihova brzina se smanjuje a visina dramatično povećava. Zbog toga imaju katastrofalno dejstvo na priobalje, hiljadama kilometara daleko od mesta njihovog nastanka

Damping (engl. dumping), prodaja robe ili usluga u izvozu po znatno nižoj cijeni, često ispod cijene koštanja. Jedan od najčešćih oblika nelojalne konkurencije na međunarodnom tržištu kako bi se prodrlo na neko tržište ili izbjeglo smanjenje cijene na domaćem tržištu.

Datumska granica (engl. date line, njem. Datumsgrence), linija koja uglavnom slijedi 180. Merdijan. Prema međunarodnom dogovoru odvaja područja kod kojih prilikom prijelaza treba pribrojiti ili oduzeti jedan dan. Budući da zemlja okreće od zapada prema istoku, onaj tko obiđe Zemlju u tom smijeru izvrši jedno okretanje više, pa se mora jedan dan odbiti, a onaj tko obiđe Zemlju od istoka prema zapadu, budući da se izvrši jedno okretanje manje, jedan dan treba pribrojiti.

Degradirana sredina izmenjena i kultivisana sredina, čiji su biodiverzitet i produktivnost suštinski smanjeni

Deklaracija Formalna izjava, odnosno dokument koji sadrži objavu zvaničnog mišljenja ili stavova, obično državnog organa ili međunaropdnog tela

Delfi metoda (engl. Delphi method, njem.Delphi-Methode), postupak procjene budućih događaja na temelju sustavnog kombiniranja mišljenja I znanja eksperata tako da konsenzusom grupe eksperata odrede buduća kretanja. Cjelokupni postupak dakle zasniva se više na subjektivnim stavovima izabranih eksperata nego na znanstvenoj teoriji. Metoda polazi od predpostavki da iako je budućnost neizvjesna, vjerojatnost budućih događaja mogu procjeniti pojedinci koji mogu prosuditi što će se dogoditi, dajući pritom više perspektivu nego oštru sliku budućnosti. Cjelokupni proces primjene ove metode ostvaruje se u nekoliko dionica. Nakon svake dionice utvrđuje se konvergencija, odnosno približavanje grupnih stajališta. Voditelj ispitivanja provodi istraživanje sve dok se konsenzus ostvari, a nakon toga sačinjava izvještaj koji ilustrira distribuciju odgovora s navedenim vjerojatnostima događaja i naznakom interrakcija među promatranim fenomenima.

Destratifikacija Prirodno ili veštački izazvano mešanje slojeva dublje i površinske vode u jezeru ili vodojaži (akumulaciji). v. i “Cirkulacija”

Dimiktička jezera Tip jezera kod kojih do cirkulacije (v. “Cirkulacija”) vode dolazi dva puta godišnje – u proleće i jesen, dok se tokom leta uspostavlja direktna temperaturna stratifikacija (v. “Temperaturna stratifikacija”) a tokom zime indirektna temperaturna stratifikacija. Ovo je najčešći tip jezera umerenih zona, a nalaze se i u suptropskim regionima na većim nadmorskim visinama

Distrofan eksosistem odnosi se, pre svega na vodene ekosisteme koji se odlikuju velikom količinom biogenih materija suspendovanih u vodi (npr. humusa), koje su nedostupne planktonskim organizmima, te se ovakvi ekosistemi odlikuju malom produktivnošću. Karakteristični su za tresavska jezera i močvare severne hemisfere i planinskih oblasti

Diverzitet sensu stricto: raznovrsnost faune ili flore izražena brojem vrsta podeljenim brojem individua (spec/ind), kao izraz biološkog diverziteta

Divlja vrsta/podvrsta na čiji genotip (evolucione procese) čovek nije namerno uticao

Domaća ili kulturna vrsta/podvrsta na čiji je genotip uticao čovek radi svojih potreba

Drop-off charges novčana doplata kod iznajmljivanja automobila u slučaju kada se automobil iznajmljuje na jednoj lokaciji. U tom slučaju poduzeća koja iznajmljuju automobile zahtjrvaju od turista određen iznos povrh uobičajene tarife, koji im služi za pokrivanje troškova vraćanja automobila na prvotnu lokaciju.

DRV (akr. Od njem. Deutsche reiseburo Verband), udruženje njemačkih putničkih agencija; jedno od najvećih udruženja putničkih agencija u svijetu, u koje je učlanjeno više od 4 100 turističkih agencija I turoperatora (redovitih članova), te oko 800 izvanrednih članova (hoteli, zrakoplovne kompanije, organizacije rent a car, turistički uredi, željeznica, turistička poduzeća iz inozemstva i dr.).

Država-areal jedinica rasprostranjenja u nekim međunarodnim sporazumima, kojom se označava odgovornost države za vrste ili ekosisteme rasprostranjene na njenom području

EBRD Eurpoean Bank for Reconstruction and Development -Evropska banaka za obnovu i razvoj

ECNC (European Centre for Nature Conservation). Evropski centar za zaštitu prirode.

ECOWET (Ecological – Economical Analisys of Wetlands). Ekologija i ekonomija u vlažnim staništima

EEA (European Environment Agency). Evropska agencija za zaštitu životne sredine. Cilj ove agencije je zaštita i analiza podataka u oblasti životne sredine na nivou EU u cilju obezbeđenja objektivnih, pouzdanih i komparativnih podataka koje će omogućiti Zajednici i zemljama članicama da preduzme odgovarajuće mere za zaštitu životne sredine, izvrše procenu ostvarenih rezultata i obezbede adekvatno informisanje javnosti u vezi sa stanjem životne sredine

EECONET (European Ecological Network). Evropska ekološka mreža

EIA Environmental Impact Assessment – procena uticaja na životnu sredinu

EIA Convention Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Conext (Espoo , 1991), – Konvencija o procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu

Ekologija (grč. ojkos – okolina, kuća, logos – nauka) je nauka koja proučava odnose organitzama, odnosno pojedinih vrsta, i njihovih zajednica (v. “Životna zajednica”) prema uslovima spoljašnje sredine

Ekološka niša po pojednostavljenoj ali lako razumljivoj definiciji, označava mesto i ulogu vrste (cenobionta) u ekosistemu. Može se definisati kao skup sredinskih uslova koje koristi ili može koristiti vrsta u skladu sa svojim ekološkim mogućnostima, odnosno reakcionom normom

Ekološki faktori Različite vrste uticaja koje deluju na pojedine organizme ili životne zajednice (v. “Životna zajednica”). Mogu se podeliti na abiotičke (različiti fizičko – hemijski uslovi životne sredine- klimatski, edafski i orografski faktori) i biotičke (međusobni uticaji organizama), u okviru kojih se, zbog svog značaja i intenziteta, posebno izdvaja antropogeni (čovekov uticaj)

Ekološki karakter staništa, ekosistema specifične prirodne vrednosti koje taj ekosistem /stanište izdvajaju od drugih ekosistema/staništa

Ekološko obrazovanje U užem smislu je stručno osposobljavanje, usavršavanje i obuka profesionalaca u oblasti ekologije i srodnih nauka i naučnih disciplina. U širem smislu ekološko obrazovanje je sinonim obrazovanja za životnu sredinu

Ekosistem Integrisan, složen i dinamičan sistem koji sačinjavaju biotop (v. “Životno stanište”) i biocenoza (v. “Životna zajednica”), između kojih se uspostavljaju odnosi akcije (uticaj biotopa na biocenozu), reakcije (uticaj biocenoze na biotop) i koakcije (uzajamni uticaji među članovima biocenoze). Označava se i kao “biogeocenoza”. U ekosistemima se odvijaju procesi kruženja materije (v. “Kruženje materije”) u biološkim ciklusima (npr. ugljenika, azota, vode itd.) i proticanje energije, što čini osnovu održanja života i čitave biosfere (v. “Biosfera”). Postoji veliki broj različitih vodenih ekosistema (reka, potok, bara, jezero itd.), koji se, prema svojoj srodnosti, grupišu u veće celine koje se označavaju kao biomi (v. “Biom”)

Ekotip Nasledno fiksirani ekološki tipovi organizama u okviru populacija jedne vrste, koji su nastali kao posledica kompleksnog delovanja ekoloških faktora na određenom staništu. Npr., u okviru jedne iste biljne vrste možemo razlikovati visokoplaninski ekotip (patuljaste biljke) od nizijskog (krupne biljke). Patuljasti oblici date vrste će zadržati svoje karakteristike (patuljastu formu) i u promenjenim uslovima gajenja u niziji

Ekotoksikologija ekološka toksikologija. Interdisciplinarna naučna oblast u okviru koje se proučavaju toksični efekti hemijskih supstanci na organizme, populacije, biocenoze

Eksploatacija (iskorišćavanje) prirodnih resursa – za razliku od korišćenja (v. “Korišćenje prirodnih resursa”), sve češće se upotrebljava u smislu trajno neodrživog (neuravnoteženog) razvoja prirodnih bogatstava

EL environmnetal labelling – ekološko označavanje

EMAS eco – management and audit scheme – sistem Evropske unije za eko – menadžment i provjeru

EMEP Protocol Protocol to the LRTRAP Conventon on long – term financing of the cooperative programme for monitoring and evaluation of the long-range transmission of air pollutants in Europe ( Geneva , 1984) – Protokol uz LRTRAP konvenciju o prekograničnom zagađivanju vazduha na velike udaljenosti

EMIC-pristup (engl. EMIC-approach, njem. EMIC-Methode), metodologija istraživanja turizma temeljena na unutarnjem istraživanju na “terenu” u destinaciji kada se ispituju I pitaju za mišljenje I stavove svi sudionici turističkog fenomena: turisti, lokalno stanovništvo, turistički djelatnici. To je fenomenološka metoda, a zagovornik joj je sociolog I antropolog eric Cohen, koji se zalaže za istraživanja odnosa između lokalnog stanovništva I turista, njihovih kultura, socijalnih promjena izazvanih razvojem turizma.

Emisija ispuštanje; odnosi se, pre svega na zagađujuće gasovite materije koje se antropgenim delatnostima ispuštaju u atmosferu. Ponekad i u smislu emisije alohtonih vrsta iz zatočeništva i gajilišta

EMS environmental management system – sistem upravljanja u životnoj sredini

EMTA (akr. Od engl. Eastern Mediterranean Tourist Association), turističko udruženje istočnog mediterana, osnovano 1993. Godine za održavanje Svjetskog turističkog sajma (WTM) u Londonu. Sjedište EMTA-e su Egipat, Izrael I Turska. Cilj udruženja je koordinacija aktivnosti na području marketinga u turizmu te izgradnja za turizam potrebne infrastrukture, maksimalno štiteći prirodu, okoliš I kulturno povjesne znamenitosti zemalja članica.

Endemični takson takson čije je prirodno rasprostranjenje ograničeno na posebno područje ili državu, odnosno ako je usko, regionalno ili lokalno i znatnije ne prelazi nacionalne ili regionalne granice. Predstavlja poseban vid biološkog diverziteta

Endemit vrsta koja je u svom prirodnom rasprostranjenju veoma ograničena, odnosno vrsta čije je rasprostranjenje usko, regionalno ili lokalno i znatnije ne prelazi nacionalne ili regionalne granice

Endemorelikt vrsta čije je prirodno rasprostranjenje veoma ograničeno, a za koju se pouzdano zna da je zaostala do danas iz dalje ili bliže prošlosti

ENVCD (Enviromental Measures in Develping Countries). Program mera Evropske unije u oblasti životne sredine u zemljama u razvoju. Bavi se finansiranjem projekata čiji je cilj integracija ekološke dimenzije u razvojni proces radi ostvarenja održivog razvoja u zemljana u razvoju kroz iniciranje nove generacije akcionih programa

Epilimnion Voda iznad termokline (v. “Termoklina”) u temperaturno stratifikovanim vodenim basenima. U ovom sloju voda je manje ili više ravnomerno zagrejana, cirkuliše, te je značajno turbulentna

ETTFA (akr. od engl. Europan Tourism trade fairs Association), Europsko udruženje turističkih sajmova, udruženje 10 europskih turističkih sajmova. Članice udruženja su BIT Milano, BTL Lisabon, EIBTM Ženeva, FITUR Madrid, Holiday World Dublin, Holiday World Prag, REISELIV Oslo, TTW Montreux, TUR Goteborg I WTM London. Osnovana 1992. Godine, sa sjedištem u Bruxellesu, a 1998. Sjedište udruženja premješteno je u Prag. ETTFA na svim turističkim sajmovima ima svoj izložbeni prostor na kojem daje informacije posjetiteljima, novinarima, distribuira podatke o članicama I promovira ne samo spomenuto udruženje, već djeluje kao središnje mjesto komunikacije I centar za povratne informacije od strane izlagača I posjetitelja. Članovi ETTFA sastaju se kvartalno.

Euro-Pow Wow turistički sajam za turistička putovanja u SAD koji se specijalno priređuje za europske turoperatore. Prvi takav sajam održan je 1990.godine u Parizu.

EURONATUR Organizacija Evropske Unije za zaštitu prirode

EUROPARC FEDERATION Evropska federacija nacionalnih parkova

EUROSITE Evropska mreža organizacija koje upravljaju prirodnim dobrima, postoji da bi se poboljšala zaštitu prirode kroz menadžment zemljištem i vodama kao i kroz razmenu informacija, za dobrobit prirode i mogućnost uživanja ljudi u njoj

Eutrofan ekosistem označava ekosistem sa velikom organskom produkcijom. Termin se obično se koristi u hidroekologiji, mada može označavati i visokoproduktivne terestrične ekosisteme

Eutrofikacija (grč. eutrophos, od eu – dobro, trophe – hrana). Prirodan proces povećanja organske produkcije u ekosistemu. Predstavlja proces postupnog povećanja količine hranljivih (mineralnih) supstanci, prvenstveno fosfata i nitrata, u vodenom ekosistemu, najčešće usled negativnog čovekovog uticaja (otpadne vode hemijske, prehrambene industrije, komunalne otpadne vode, spiranje đubriva sa obradivog zemljišta itd.). Pri tome ekosistem prelazi iz stepena oligotrofnog (siromašnog hranljivim supstancama), preko mezotrofnog (umereno bogat) do eutrofnog (bogat) ili čak hipereutrofnog (izuzetno bogat hranljivim suspstancama). Usled prisutne velike količine hranljvih suspstanci primarni producenti – fitoplankton (v. “Plankton”) i makrofitska vegetacija (v. “Litoral”) se intenzivno razvijaju što za posledicu ima masovno razviće i svih ostalih komponenti biocenoze (zooplanktona, nektona, organizama faune dna itd.). Velika količina uginulih organizmama stvara naslage finog mulja. Procesi razlaganja biogenog mulja kao i ostali biološki i biohemijski procesi su u eutrofnim ekosistemima veoma intenzivni što često kao posledicu ima smanjivanje količine rastvorenog kiseonika, a na kraju i preovlađivanje anaerobnih nad aerobnim procesima. Uznapredovali procesi eutrofikacije se negativno odražavaju na kvalitet vode i mogućnost njene upotrebe od strane čoveka. U stajaćim (bare, jezera, akumulacije) i sporotekućim vodenim ekosistemima (ravničarske reke) eutrofikacija može biti veoma brza

Eutrofizacija proces povećanja -organske produktivnosti izazvan nutrijentima alohtonog porekla i najčešće različitim ljudskim delatnostima

Evapotranspiracija Ukupna evaporacija sa neke površine pokrivene vegetacijom. Uključuje vodu koju zadržava vegetacija i koja se oslobađa evaporacijom i evaporacijom sa suve površine listova (v. “Transpiracija”), kao i evaporaciju sa površine zemljišta

Evropska ekološka mreža (European Ecological Network -v. “EECONET”) 1994. godine Ministarstvo poljoprivrede Holandije razvija evropsku ekološku mrežu za očuvanje prirode

Ex-situ, zaštita, očuvanje očuvanje komponenti biodiverziteta (genetskog materijala, organizama, populacija) izvan njihovog prirodnog okruženja

EXPO (engl. Universal Exposition), Svjetska izložba, međunarodna izložba na kojoj se predstavljaju gospodarska, kulturna i znanstvena dostignuća zemalja sudionica; to je često i velika turistička priredba na kojoj se predstavljaju države s nekom posebnom temom. Mjesta održavanja mjenjaju se, a sama izložba nije redovita. Prva svjetska izložba održana je 1851. Godine u Londonu, a nakon toga uslijedili su uglavnom drugi europski gradovi domaćini (Beč, Amsterdam, Torino, pariz i dr.). Na svjetskoj izložbi 1998. Godine u Lisabonu prvi put se, vrlo uspješno predstavila i Republika Hrvatska.

Fango (engl. fango, njem. Fango), ljekovito blato

FAO Food and Agruculture Organization – Organizacija UN za ishranu i poljoprivredu

FEG (akr. Od fr. Federation Europenne des Associatons des Guides Touristiques), Europsko udruženje turističkih vodića. Sjedište u Bruxellesu.

FESPO (akr. Od njem. Ferien-, Sport- und Friezeitmesse), sajam odmora, sporta i slobodnog vremena, prvi put održan u sječnju 1991. Godine u Zurichu. Sajam je namjenjen širokoj publici, a sudjeluju izlagači iz raznih turističkih regija i mjesta, turističke agencije, nositelji turističke ponude i druge turističke institucije.

Fjord (engl. fiord, njem. Fjord), norveški naziv za dugačke, uske te vrlo duboke morske zaljeve, strmih stijena. Fjordovi su nastali radom ledenjaka. Zbog svojih impresivnih oblika i izgleda, turistički su mamac nordijskih zemalja.

Flora (lat. Flora – boginja cveća; flos, floris – cvet). Skup svih biljnih vrsta određene oblasti. Područje Srbije spada u floristički veoma bogate oblasti (3526 taksona vaskularnih biljaka i oko 1200 vrsta algi). Srbija je ne samo floristički bogata zemlja, već je njena flora i taksonomski veoma raznovrsna (biljke vaskularne flore svstane su u 141 familiju i 766 rodova). Posebnu vrednost i značaj flori Srbije daje znatan broj endemita (v. “Endemit”) i reliktnih vrsta. Relikti su biljke velike starosti koje su nekada bile široko rasprostranjene, a danas su sačuvane, po pravilu, samo na malim prostorima (molika Pinus peuce, jorgovan Syringa vulgaris i dr.)

Fosili Gigantski do mikroskopski ostaci biljnih i životinjskih organizama iz geološke prošlosti ili njihovi tragovi, sačuvani u različitim, najčešće sedimentnim stenama

Fungija neonim za ukupnost organizama klasifikovanih u kategoriju Fungi, kao pandan terminima Flora i Fauna, uveden da bi se istakla samostalnost gljiva u odnosu na biljke

Gastronomija (engl. gastronomy, njem. Gastronomie), širi pojam od – kulinarstva, obuhvaća poznavanje jela, odabir pića i posluživanje gostiju.

GATT General Agreement on Tariffs and Trade – Opšti sporazum o trgovini i tarifama

GEF Global Environmental Facility – Globalni mehanizam za finansijsku podršku u oblasti životne sredine

Generacija vremenski se pod jednom generacijom može smatrati prosečna starost roditelja u populaciji. Ona mora da bude veća od starosti prvog razmnožavanja, osim kod taksona koji se razmnožavaju samo po jednom

Genetički (genetski) materijal svaki materijal biljnog, životinjskog ili mikrobskog ili drugog porekla koji sadrži funkcionalne jedinice nasleđivanja

Genetički modifikovani organizmi čiji je genetički materijal izmenjen u odnosu na onaj koji se prirodno pojavljuje kao rezultat parenja, rekombinacije ili prirodne selekcije

Genetički resursi genetički materijal, koji ima aktuelnu ili potencijalnu vrednost za ljudski rod

Genofond sveukupnost genoma svih vrsta određenog geografskog područja

Genom vrste kompleks naslednih faktora koji se nalazi na hromozomima svih individua unutar vrste

Geo-nasleđe Sve geološke, geomorfološke, pedološke i posebne arheološke vrednosti nastale u toku formiranja litosfere, njenog morfološkog uobličavanja i međuzavisnosti prirode i ljudskih kultura, koje zbog izuzetnog naučnog i kulturnog značaja, kao deo jedinstvenog geo-nasleđa Evrope, odnosno sveta, moraju biti posebna briga svih društvenih faktora

Geodiverzitet Opisuje raznovrsnost geoloških fenomena i njihovih odgovarajućih procesa unutar određenog područja, i jedan je od faktora i kriterijuma koji određuju prirodne vrednosti nekog mesta ili pejzaža, a istovremeno komplementarnošću utiče na biodiverzitet

Geološka građa Podrazumeva sastav, starost i sklop dela terena, a najčešće se prikazuje geološkom kartom

Geološki profil Grafički prikaz geološke građe u vertikalnoj ili kosoj ravni onih delova terena koji se neposredno zapažaju na površini ili njegovih dubljih delova

Geomorfološki objekti Oblici reljefa markantnog, neobičnog i privlačnog izgleda i zanimljivog načina nastanka (ostenjaci, stenoviti i lesni odseci, različiti tipovi rečnih, ledničkih i kraških dolina, glacijalni cirkovi, vrhovi, zemljane piramide, prerasti, prostorci i dr.)

Geotop Ograničeni deo geosfere sa istaknutim geo-vrednostima, koji treba zaštititi od uticaja koji mogu da ugroze njegov sastav, oblik ili prirodni razvoj, a u isto vreme predstavlja prostornu jedinicu komplementarnu biotopu

GHGs greenhouse gases – gasovi staklene bašte

Glacijalni relikt vrsta danas usko rasprostranjena u gornjim visinskim zonama ili drugim hladnim staništima, za koju se smatra da je bila šire rasprostranjena u vreme poslednjih Ledenih doba

Globalan, -a, -o koji se odnosi na svetske odnosno međunarodne razmere

Globalno značajna vrsta (vrsta od međuna 1) vrsta uključena u Evropsku crvenu listu globalno ugroženih biljnih i životinjskih vrsta iz 1991. god.;

2) vrsta za koju je jedna država odgovorna za značajnu deo ukupnog areala ili populacije; i

3) vrsta priznata kao vrste od međunarodnog značaja drugim specifičnim međunarodnim aktima

Globtroter (engl. globetrotter, njem. Weltenbummler), putnik koji putuje oko svijeta; “svijetski putnik”, “svjetska skitnica”, osoba obuzeta strašću putovanja po “bijelom “svijetu.

GMOs genetically modified organisms – genetički modifikovani organizmi

go – show neočekivano pojavljivanje putnika na odletu.

Going Places drugi po veličini lanac turističkih agencija u Velikoj Britaniji, u čijem se sastavu nalazi više od 800 turističkih agencija. Vlasnik lanca je britanski turoperator Airtours.

GP green procurement – zelene nabavke

Grand tour “velika putovanja” koja su poduzimali engleski plemići i diplomati u razdoblju od 1547. Do 1830., a trajala su po dvije i više godina. Cilj im je bila Europa, a smjer od Pariza preko Alpa do juga Italije i natrag preko Alpa u Njemačku, dolinom Rajne ponovo u Francusku. Obavezno su posjećivani talijanski restorani gradovi kao obilježje europske civilizacije i kulture. Ta prva organizirana putovanja imala su spoznajnu, istraživačku i obrazovnu funkciju. To je bila kruna završetka obrazovanja plemića koji su s tih putovanja nosili dnevnike, potpise kao prve informacije za buduće putnike i istraživače. U 18. St. dolazi do obnove tih putovanja, aputnici su književnici, slikari i avanturisti koji dolaze iz Europe u italiju za umjetničkom inspiracijom na temelju renesanse i klasike (Goethe: “Pisma iz Italije”)

GSA (akr. Od engl. general sales agent), agent kojega je ovlastila zrakoplovna ili kompanija ili neki drugi principal da za njih obavlja poslove promocije, rezervacija i izdavanja karata i druge poslove na određenom teritoriju. Vrlo često se u praksi umjesto izraza GSA upotrebljva i engl. izraz sole agent.

Guaranteed no – show rezervacija sobe

Guided tour turistička skupina s vodičem, npr. na razgledanju grada ili najčešće na autobusnom aranžmanu.

Guranteed reservation rezervacija sobe

Hidrobiologija (grč. hydor – voda, bios – život, logos – nauka). Nauka o vodenim ekosistemima u kojima istražuje njihovu strukturu i funkcije; proučava fizičke, hemijske i biološke karakteristike hidrosfere, uticaje koje vodena sredina ima na živi svet kao i međusobne uticaje vodenih organizmama. Hidrobiologija izučava i karakteristike i prilagođenosti pojedinih vodenih organizama (biljaka i životinja) uslovima staništa, njihovu prostornu i vremensku distribuciju. Hidrobiologija obuhvata okeanologiju (proučava Svetsko more) i limnologiju (proučava kopnene, uglavnom slatke vode). Okeanografska istraživanja spadaju u red najsloženijih i najskupljih ekoloških istraživanja koja intenzivno izvode uglavnom ekonomski najrazvijenije i najbogatije zemlje. Pioniri hidrobioloških istraživanja u Srbiji bili su akademici i profesori beogradskog Univerziteta Siniša Stanković i Stevan Jakovljević, kao i dr Đorđe Protić.. Oni su u periodu od 1930. do 1940. godine objavili nekoliko hidroloških studija o biocenozama kanala Vojvodine, jugoslvenskog dela Dunava (Protić) i akvatičnih biotopa okoline Beograda (Stanković, Jakovljević). Posle Drugog sv. rata Beograd i Novi Sad postaju centri razvoja hidrobiološke nauke i rasadnici kadrova. Među hidrobiolozima, osim pomenutih, razvoju hidrobiologije u Srbiji posebno su doprineli prof. dr Milika Pljakić, prof. dr Milorad Janković, prof. dr Pavle Radoman, naučni savetnik dr Mirjana Janković, prof. dr Vlasta Pujin, dr Anđelija Živković, Darinka Milovanović, dr Radomir Nedeljković, dr Desanka Vunjak, naučni savetnik dr Draga Janković, prof. dr Vera Tutundžić, prof. dr Jelena Blaženčić, prof. dr Magdalena Marinček

Hidrogeografski objekti Vodeni objekti značajni po količini vode, režimu rada i živopisnom izgledu (izvori, kraška vrela, vodotoci, jezera)

Hipolimnion Voda ispod termokline (v. “Termoklina”) u temperaturno stratifikovanim vodenim basenima. Predstavlja dubok, hladan i relativno miran sloj vode koji se proteže do dna vodenog basena

Hladna monomiktička jezera Tip jezera sa vodom čija temperatura nikad ne prelazi 4°C, kod kojih do cirkulacije (v. “Cirkulacija”) dolazi jednom godišnje – tokom leta na temperaturi od ili ispod 4°C. Relativno retka jezera koja se sreću samo na Arktiku i u viskokim planinama. v. i “Temperaturna stratifikacija”

Holomiktička jezera Jezera kod kojih se u određenom periodu godine uspostavlja cirkulacija (v. “Cirkulacija”) celog vodenog stuba. U zavisnosti od tipa temperaturne stratifikacije (v. “Temperaturna stratifikacija”) do cirkulacije dolazi jednom (v. “Hladna monomiktička jezera”, “Topla monomiktička jezera” i “Oligomiktička jezera”), dva puta (v. “Dimiktička jezera”) ili više puta tokom godine (v. “Polimiktička jezera”)

HUPA (akr. Od Hrvatsko udruženje putničkih agencija), strukovna udruga pri Hrvatskoj gospodarskoj komori u koju se obavezno učlanjuju sve putničke agencije koje su registrirane za obavljanje poslova putničke agencije u hrvatskoj. Udruga je osnovana 1994. Godine, a danas broji oko 800 članica. Katedra za turizam Ekonomskog fakulteta u Zagrebu i HUPA zajednički svake druge godine organiziraju u Zagrebu savjetovanje putničkih agencija na kojem se raspravlja o problemima turističkog posredovanja u Hrvatskoj. Prvo savjetovanje održano je 1995. Godine.

IAE
International Atomic Energy -Međunarodna agencija za atomsku energiju

IAST (akr.od engl. International Academy for the Study of Tourism), međunarodna turistička akademija, neprofitna udruga znanstvenika, istraživača i sveučilišnih nastavnika širom svijeta koji su dobrovoljno udruženi da bi ohrabrili primjenu svojih istraživanja i unapređivali razmjenu spoznaja o turističkom fenomenu. Članstvo u udruzi je ograničeno (75 članova), a članom se postaje izborom, a ne učlanjenejem. Time je ova udruga postala najuglednijom organizacijom turističkih znanstvenika u svijetu. Udruga izdaje svoj Newsletter, a jednom u dvije godine organizira svoj godišnji sastanak, uvjek u drugoj zemlji i drugoj lokaciji.

IBA područja (Intenational Bird Areas). Međunarodno značajna staništa ptica koja zadovoljavaju stroge kriterijume IBA programa (vrednovanje područja po značaju za ptice), čiji je nosilac organizacija Bird Life International

ICAO International Civil Aviation Organization -Međunarodna organizacija za civilno vazduhoplovstvo

ICC Interantional Chamber of Commerce -Međunarodna trgovinska komora

ICOM (akr.od engl. International Council of museums), Međunarodno vijeće muzeja, nevladina organizacija muzeja i zaposlenih u muzejima koja pomiče ciljeve muzeja koji se tiču njihova vođenja, sa sjedištem u Parizu. Članovi ICOM-a su nacionalna udruženja muzeja iz 120 zemalja.

ICOMOS (akr. Od engl. International Council on Monuments and Sites), Međunarodno vijeće za očuvanje spomenika i znamenitosti, nevladina organizacija koja se zauzima za zaštitu i očuvanje arhitektonskih vrijednosti, te za zadržavanje spomenika i spomeničke kulture u njihovu povjesnom konekstu sa sjedištem u Parizu. Djeluje kao nadglednik UNESCO-ve svjetske kulturne baštine.

IEA (akr. Od engl. International Exhibitiors Association), Međunarodno udruženje sajamskih izlagača. Cilj IEA je unapređenje sajamskog i izložbenog nastupa u SAD-u.

IFCS Intergovernmental Forum on Chemical Safety – Međuvladin panel o hemijskoj bezbednosti

IGO intergovernmental organization – međuvladina organizacija

IHO International Hydrographic Organization -Međunarodna hidrografska organizacija

ILA International Law Association -Udruženje za međunarodno pravo

ILC International Law Commission -Komisija za međunarodno pravo

ILO International Labour Organization -Međunarodna organizacija rada

IMO International Maritime Organization -Međunarodna pomorska organizacija

Imperfektnost turističkog tržišta (engl. imperfection of a tourism market, njem. Unvollkommenheit des touristischen marktes), nesavršenost turističkog tržišta, teorijski koncept koji znači da na turističkom tržištu postoji izrazita neusklađenost ponude i potražnje, te pokazuje da se odnosi na turističkom tržištu razlikuju od istih odnosa na drugim tržištima. Na turističkom tržištu dominira turisstička potražnja, koja je heterogena i proširuje se brže od turističke ponude, pa bi bilo logično očekivati da će oskudnija ponuda diktirati tržišne uvjete. Zbog te tržišne anomalije kalkulacija cijena na turističkom tržištu odstupa od klasičnih metoda utvrđivanja troškova i odnosa ponude i potražnje. Primarna elastičnost turističke potražnje; sekundarna elastičnost turističke potražnje.

In-situ zaštita, Očuvanje očuvanje ekosistema i prirodnih staništa i održavanje i obnavljanje vitalnih populacija vrsta/podvrsta u svom prirodnom okruženju, a u slučaju domaćih vrsta, u okruženju u kome su se razvile njihove karakteristike

InterWet Projekat zaštite i unapređenja vlažnih staništa

Introdukcija pokušaj da se vrsta naseli, za potrebe očuvanja, izvan utvrđenog rasprostranjenja, ali u odgovarajuće stanište i eko-geografsko područje

Introdukovana vrsta/podvrsta koja se aklimatizovala i razmnožava se u prirodi, pošto je voljnom ili nevoljnom delatnoću čoveka uneta npr. na prostore SR Jugoslavije, u koja se prirodnim putem ne bi rasprostranila

IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change -Međuvladin panel o klimatskim promjenama

IPK (IPK International), specijalizirana institucija za istraživanje i konzalting u turizmu. Osnovana 1970. Godine u Minhenu. Osim istraživanja europskog turističkog tržišta (Euromonitor), vrši i posebno istraživanje na njemačkom turističkom tržištu pod nazivom Deutche Remonitor.

IPPC Integrated Pollution Prevention and Control – integralno sprečavanje i kontrola zagađenja

ISO International Organization for Standardization – Međunarodna organizacija za standardizaciju

IUCN Međunarodna unija za zaštitu (očuvanje) prirode (World Conservation Union), organizacija koja utiče, podstiče i pomaže društvima širom sveta da štite integritet i diverzitet prirode i obezbede ekološki održivo i ravnomerno korišćenje prirodnih resursa. To je asocijacija vladinih i nevladinih članica, kojih do sada ima preko 900, iz 137 zemalja sveta. Sedište organizacije je u Glandu, Švajcarska

Izdanak (geol.) Stena koja izbija na površinu terena i dostupna je posmatranju odnosno nije pokrivena tlom ili produktima raspadanja

Izgrađena sredina životna sredina u kojoj dominiraju zgrade, saobraćajnice, dokovi, brane i druge građevine i čije održavanje ekoloških procesa, biodiverziteta i bioloških resursa zavisi od prirodnih, izmenjenih ili kultivisanih ekosistema/sredina

Izmenjena (modifikovana) sredina životna sredina na koju su uticaji čoveka veći od uticaja bilo koje druge vrste, ali čiji sastavni delovi nisu kultivisani i čiji biodiverzitet nije suštinski smanjen

Kalusno tkivo sekundarno meristemsko tkivo, koje u prirodi nastaje pri povredi biljnog organa. Kalusno tkivo takođe veštački nastaje i u različitim tehnikama kulture tkiva, kao prvi stadijum u stvaranju novih individua iz različitih delova biljke u laboratorijskim (in vitro) uslovima

Kategorija zaštićenih prirodnih dobara – Dobra koja imaju jednu ili više sledećih osobina: 2) autentičnost sa stanovišta fundamentalnih prirodnih nauka i primenjenih biotehničkih disciplina, 3) ugroženost, smanjenje areala ili smanjenje brojnog stanja jedinki ili zajednica, poremećaj ekosistema i dr. 4) prirodni fenomen, životna zajednica ili stanište vrsta reprezentativnih obeležja na nivou regionalno – geografskih celina., 5) atraktivna pejzažna obeležja i kulturno-istorijske vrednosti, 6) dobra od izuzetnog značaja za očuvanje kvaliteta životne sredine i za očuvanje i regulaciju klime.

Kategorizacija zaštićenih prirodnih doba Vrednovanje zaštićenih prirodnih dobara na osnovu utvrđenih kriterijumima u zavisnosti od suštinskih svojstava dobara (autentičnost i autohtonost, reprezentativnost, raznolikost, integralnost, pejzažna atraktivnost, starost i očuvanost dobra), funkcije i značaja dobra (ekološka, kulturno – istorijska, vaspitno – obrazovna, naučno – istraživačka, razvojna i dr.) i ugroženosti zaštićenog prirodnih dobara

Klasično nalazište (=locus classicus) lokalitet na kome je po prvi put pronđena neka nova vrsta i sa koga je sakupljen primerak (tip) na osnovu koga je izvršen naučni opis vrste

Klimaksni ekosistem prirodni (za)vršni stupanj sukcesivnog razvoja ekosistema stabilizovanih odnosa abiotičkih i biotičkih faktora

Klimazonalni ekosistem klimaksni ekosistem koji je istovremeno prilagođen zonalnim klimatskim i pedološkim uslovima date oblasti

Kodeks ponašanja za očuvanje ugroženih ž (Geneva/New York : ECE/ ENVWA/24 1992) – kolektivni odgovor vlada evropskih država na Deklaraciju ECE o očuvanju flore i faune i njenih staništa iz 1988. sa ciljem da se očuvaju ugrožene, migratorne i za Evropu karakteristične vrste. Sadrži različite preporuke, među kojima je i podsticaj za sastavljanje nacionalnih popisa vrsta od međunarodnog značaja

Komisija za opstanak vrsta (Species Survival Commission – SSC) pri IUCN 1980. osnovala u Kembridžu Centar za praćenje zaštite (Conservation Monitoring Center)

Komodizacija kulture (engl. culture as a commodity, njem. Kulturanpassung, pretvaranje kulturnih, umjetničkih i izvornih narodnih dobara, običaja i vrijednosti u svima dostupnu robu na tržištu. Poseban vid otuđenja vrednota koje izjednačavanjem sa svakom pa i konfekcijskom robom gube značenje i identitet (commodity trgovačka potrošna roba) Slučaj kada se izvorne vrijednosti i običaji naroda toliko komercijaliziraju radi turističke potrošnje da izgube na kraju privlačnu snagu i za same potrošače i postaju umjesto atrakcije običnom, svakome dostupnom robom. U kritičkim teorijama turizma kritizira se sveopća komercijalizacija običaja i kulture lokalnog stanovništva radi potrošnje.

Koncept održivog razvoja. Inkorporira tri oblati: ekonomiju, ekologiju i pravičnost (nepristrasnost)
održivi razvoj je razvoj u pravcu zadovoljavanja potreba sadašnjih generacija ne ugrožavajući mogućnost budućim da zadovolje njihove potrebe. (Bruntland Commision Reporting, 1987). Koncept održivog razvoja bila je ideja vodilja na Zemaljskom Samitu u Rio de Ženeiru 1992. godine

Konvencija međunarodni sporazum, odnosno dokument o njemu i instrumenti za njegovo sprovođenje

Konvencija HOT – 79 (engl. Convention HOT –79, njem. HOT –79 Konvention), kodifikacija međunarodnih običaja nastalih u odnosima između putničkih agencija i hotelijera. Nastala suradnjom Međunarodne hotelske udruge (engl. International Hotel Association – IHA; od 1996. IHRA International Hotel and Restaurant Association; fr. Association internationale de lhotellerie – AIH) i Međunarodne federacije udruga putničkih agencija (engl. Universal federation of Travel Agents Associations – UFTAA; fr. Federation universelle des asociations d agences de voyages – FUAAV). U okviru AIH donesena su Međunarodna hotelska pravila (u rimu 1954., dopunjena u Katmanduu 1981.), a 1965. U okviru FUAAV Međunarodna pravila profesionalne deontologije (Etika putničkih agenata). No po svomopsegu primjene, pravnom imeđunarodnom značenju najvažnija je zajednička aktivnost obiju udruga na utvrđivanju međunarodnih običaja i poslovne prakse nastalih u odnosima između putničkih agencija i hotelijera glede sklapanja i ispunjavanja ugovora o hotelskim uslugama, s naročitim težištem na zaštitu korisnika njihovih usluga – putnika i gosta. Između udruga FUAAV već je 1956. Godine donesena prva konvencija koja je utvrđivala neke odnose između hotelijera i agencije, druga je prihvaćena 1963., treća 1970., a četvrta 1979. Godine. Sve te konvencije imaju za predmet hotelski ugovor, s tim da je svaka od njih bila dopuna ili izmjena stare i redigirane nove prakse. Konvencija HOT – 79 se sastoji od 1. Dijela “Preambule” (uvodne deklaracije, čl. 1. Do 7.) u kojoj je utvrđen djelokrug njezine primjene na hotelske ugovore međunarodnog značenja (čl. 4.) ako su je ugovornici izričito prihvatili ili je prešutno primjenjuju u praksi, a neće se primjeniti one njezine odredbe koje bi bile suprotne nacionalnom, osobito “antitrustovskim odredbama” (čl. 5.). Važne su odredbe Konvencije o njezinoj supsidijalnoj primjeni ako hotelijer i agencija nisu sklopili drugi ugovor, te o njezinoj dopunskoj primjeni za one odredbe koje se nalaze u konkretno sklopljenom ugovoru (čl. 5.), a ima značajke smjernica preporuke Ii inspiracije (i izvora) kad se materija hotelskog ugovora uređuje na nacionalnoj razini (čl. 7.). drugi dio “Hotelski ugovori” sadrži opće odredbe koje vrijede za obje vrste ugovora (čl.od 9. Do 36.), te odredbe koje se odnose na ugovore za individualna putovanja (čl. Od 44. do 57.). treći dio sadrži zaključne odredbe (čl. od 58. do 61.) npr., tko je mjerodavan davati tumačenje konvencije, rješavanje sporova, trajanje i prestanak, stupanje na snagu. Aneks sadrži tumačenje pojmova korištenih u konvenciji. Spomenuta suradnja djelotvorno traje pedeset godina, a aktuelni rezultat njihove aktivnosti je kodeks poslovanja iz 1991. Godine (Code of practice)

Konvencija o biološkom diverzitetu Okvir za akcioni plan zaštite biodiverziteta, kako bi se sprečila redukcija biodiverziteta i vrsta, a zbog međuzavisnosti različitih vrsta i ekosistema nezavisno od granica jedne države ovaj plan se sprovodi na internacionalnom nivou. Evropska zajednica ratifikovala je konvenciju decembra 1993. godine, a Evropska unija ima vodeću ulogu u sprovođenju ciljeva konvencije

Koridori, prirodni, ekološki putanje, veze ili prolazi koji obezbeđuju upotpunjavanje životnih ciklusa ili nesmetane seobe odnosno protoke gena

Korišćenje prirodnih resursa u novije vreme sve češće u smislu upotrebe prirodnih bogatstava u skladu (kompatibilno) sa principima trajno održivog (uravnoteženog) razvoja

Kritično ugrožena vrsta vrsta koja se nalazi u neposrednoj opasnosti od iščezavanja (CR – critically endangered)

Kruženje materije Planetarni ciklus koji se odvija u ekosistemima (v. “Ekosistem”); ciklus u kome jedna te ista količina materije kruži kroz živa bića (biološki ciklusi) kao i između živih bića i spoljašnje sredine (biogeohemijski ciklusi). Posebno su važni ciklusi kruženja ugljenika, azota, kiseonika, fosfora i vode, kojima se onemogućava trajno vezivanje tih supstanci u nekim jedinjenjima, čime bi one bile blokirane, tj. nedostupne živim organizmima. Zajedno sa proticanjem energije kruženje materije čini osnovu održanja biosfere (v. “Biosfera”)

Kruženje vode Proces planetarnih razmera u kome voda kruži od vodenih basena ka kopnu i obratno, prelazeći iz tečnog stanja u gasoviti ili čvsto. Na tom putu ona jednim delom ulazi i u sastav živih bića, posebno biljaka, iz kojih se u spoljašnju sredinu vraća različitim putevima (izlučivanjem, evaporacijom, transpiracijom). Na taj način voda postaje sastavni deo biosfere (v. “Biosfera”). Najveći rezervoar vode na Zemlji nalazi se u okeanima sa čije površine, pod uticajem Sučeve toplote, isparava, i u obliku vodene pare dospeva u atmosferu, gde se hlađenjem zgušnjava obrazujući oblake). Iako je količina vode koja se nalazi u atmosferi najmanja u odnosu na ostale izvode vode, vreme njenog zadržavanja je najkraće – svega devet dana, tako da se ona relativno brzo izlučuje nazad na površinu kopna ili okena u obliku padavina (kiša, susnežica, sneg, grad) ili kondenzata (rosa ili slana). Voda iz padavina može biti zahvaćena od strane biljaka, iz kojih se oslobađa evaporacijom (v. “Evapotranspiracija”) i transpiracijom (v. “Transpiracija.”), može da oteče ili miruje na površini zemlje ili prodire u zemlju. Najveći deo površinske i zemljišne vode (oko 80%) se vraća u atmosferu evaporacijom. Voda koja se infiltrira u zemljište može biti privremeno zadržana u njemu (prosečno vreme zadržavanja do 280 dana) u obliku zemljišne vlage, ili prodire u dublje zone u kojima se u obliku podzemne vode dugo zadržava (prosečno vreme zadržavanja od 300 godina). Podzemne vode mogu koristiti biljke, ili ističu u obliku izvora. Voda se vodotocima neposredno vraća u mora ili okeane.

Isparavanje (evaporacija i transpiracija) je preduslov za kruženje vode na Zemlji, dok je sunčevo zračenje osnovna energija koja omogućava to kruženje.

Globalni balans vode ukazuje da se sa površine okeana u atmosferu evaporacijom oslobađa veća količina vode nego što se vraća u obliku padavina. Na površini kopna je suprotna situacija – veća količina vode pada na kopno nego što se sa njega oslobađa u atmosferu. Do skora je globalni balans vode vrlo malo varirao. Međutim, usled snažnog antropogenog uticaja (globalno zagrevanje, navodnjavanje, izgradnja vodojaža, akumulacija i sl.) već sada dolazi do značajnog menjanja globalnog balansa vode, koji se ogleda u ubrzavanju kruženja vode na kontinentima (zbog velike potrođnje vode). Vidljivo je da to izaziva i značajne klimatske promene

Ksenofobija (engl. xenophobia, njem. Xenophobie, fremdenfaindlichkeit), mržnja prema strancima i svemu stranom. Javlja se kao posljedica neprihvatljivog turističkog razvoja kada se lokalno stanovništvo zbog svojih kulturnih normi i osjećaja ugroženosti tih normi ne uključuje u turističku djelatnost i ne želi konktaktirati sa stranim turistima. Ponekad se strah i zazirabnje od stranaca dolaskom turista smanjuje ili povećava (primjrr nekih otočnih zemalja i krajeva – neki otoci u okviru Bahama)

Kultura biljnog tkiva poseban način proizvodnje novih individua iz različitih delova biljke u laboratorijskim (in vitro) uslovima

Kulturna baština (u smislu Pariske konvencije o Svetskoj kulturnoj i prirodnoj baštini) – Spomenici: arhitektonska dela, dela monumentalne skulpture i slikarstva, arheološki predmeti (strukture) ili njihovi elementi, natpisi, pećinska obitavališta i kombinacije svih tih odlika, a koje su od svetski izuzetne vrednosti sa gledišta istorije, umetnosti ili nauke; Građevinski kompleksi: grupe odvojenih ili povezanih građevina koje su svetski izuzetne vrednosti sa gledišta istorije, umetnosti ili nauke, a zbog svoje arhitekture, homogenosti ili položaju u predelu; Mesta: dela čoveka ili kombinovana dela čoveka i prirode i površine sa arheološkim nalazištima, a koja su od svetski izuzetne vrednosti sa gledišta istorije, estetike, etnologije ili antropologije

Kulturna sredina životna sredina na koju su uticaji čoveka veći od uticaja bilo koje druge vrste, i čija je većina sastavnih delova kultivisana, ali čiji biodiverzitet antropogeno uslovljen

LCA life cycle assessment – procjena životnog ciklusa

Led Čvrsto agregatno stanje vode, koje ona dostiže na temperaturama ispod tačke mržnjenja (0°C). Zbog specifičnog prostornog rasporeda koji molekuli vode tada zauzimaju, led ima manju gustinu od vode (za oko 8,5%) i pluta na njenoj površini (v. “Voda – fizičke osobine”). Specifična toplota leda je duplo manja od vode u tečnom stanju. Zbog toga se led relativno brzo obrazuje na površini vode rashlađene do temperature od 0°C, a za njegovo topljenje potrebna je mnogo manja količinu toplote (79,72 cal g -1)nego za uparavanje tečne vode (539,6 cal g -1). Povećanjem salaniteta snižava se tačka mržnjenja vode. Tako se morska voda (prosečnog salaniteta od 35 g L -1) mrzne tek na -1,91°C. Najveće količine leda u biosferi se nalaze u polarnim kapama

LIFE 2 (Financial Investment for the Enviroment). Program finansijskih investicija Evropske unije za životnu sredinu. Odnosi se na razvoj i primene politike i zakonodavstva Evropske Zajednice u oblasti zaštite životne sredine

Limnologija (grč. limne – jezero, logos – nauka). Disciplina hidrobiologije (v. “Hidrobiologija”) koja proučava fizičko – hemijske i biološke karakteristike jezera i drugih vodenih ekosistema na kopnu (pretežno slatkovodni ekosistemi)

Litoral (lat. litoralis – obalski, pribrežni). Obalski deo vodenih ekosistema kopna i mora.

Kod kopnenih vodenih ekosistema litoral predstavlja zonu između okolnog zemljišta i otvorene vode (pelagijal), čija veličina izrazito varira i zavisi od geomorfoloških karakterisitka vodenog bazena. Obuhvata tri dela: 1) obalu u užem smislu (deo kopna čija se donja granica nalazi na gornjoj granici udarnog dejstva talasa); 2) priobalnu zonu (deo koji je samo pod dejstvom talasa, deo periodično plavljen i deo stalno pod vodom), 3) obalski plićak (deo u vidu podvodne terase koja se na svom kraju spušta pod strmim nagibom u vodeni bazen). Kod jezera priobalna zona i obalski plićak sačinjavaju obalski region (litoral), dok je dubinsko područje označeno kao profundal. Između njih je prelazna zona ili sublitoral. Priobalnu zonu naseljavaju, u pojasevima, emerzne, flotantne i submerzne biljke, koje prate i odgovarajuće zajednice životinjskih organizama.

Kod morskih ekosistema litoral predstavlja deo morskog dna koji se nalazi između najvišeg nivoa vode za vreme plime i one dubine do koje još uvek prodire svetlost (najviše do 200 m). Može se podeliti na: supralitoral (zona koja je kvašena kapljicama morske vode usled dejstva talasa), litoral u užem smislu (zona pod uticajem plime i oseke) i sublitoral (zona čija je donja granica na granici rasprostranjenja litoralnih algi). Ove tri zone predstavljaju delove kontinentalnog platoa, koji na svom kraju prelazi u strmu kontinentalnu padinu (batijal). Na dubini od 3.000 – 4.000 m kontinentalna padina prelazu u kontinentalnu ložu (abisal) koja ima uglavnom blag nagib. Zonu kontinentalnog platoa naseljavaju raznovrsne zajednice biljaka (uglavnom algi) i životinja

Lokalni endemiti vrste koje su u svom ukupnom rasprostranjenju ograničene isključivo na deo teritorije u okviru državnih granica jedne zemlje

LRTRAP Conventon Convention on Long – range Transboundary Air Pollution, Geneva , 1979. – Konvencija o prekograničnom zagađivanju vazduha na velikim udaljenostima

MEAs Multilateral Environmental Agreements – multilateralni sporazumi u oblasti životne sredine

MEDA (Financial and Tehnical Measures to Acompany the Reform of Economic and Social Structures of the Meditarranean Non-member Partners in the Frameworkof Euro-Meditarrean Partnership). Program pratećih finansijskih i tehničkih mera za reformu ekonomskih i socijalnih struktura mediteranskih partnera (zemlje nečlanice) u okviru evromediteranske saradnje. Program je podrške mediteranskim partnerima za reformu ekonomskih i socijalnih struktura i otklanjanje socijalnih i ekoloških posledica u procesu ekonomskog razvoja

MEDCOM (The Mediterranean Wetlands Committee). Komitet za zaštitu mediteranskih vlažnih staništa

MedWet Projekat zaštite mediteranskih vlažnih staništa (Mediteranean Wetlands)

Megavent velike priredbe i manifestacije (kulturne, sportske) poput olimpijada, svjetskih nogometnih prvenstava, koncerata za mase na otvorenom kada nastupaju najpoznatiji svjetski izvođači privlače veliki broj posjetitelja iz okolice i svijeta i organizatoru donose velike prihode. Pripadaju turističkim atrakcijama i važan su privlačan motiv dolaska. Na toj se osnovici razvija event-turizam, kad se zbog održavanja neke takve manifestacije poveća turistički promet i povećaju prihodi.

Meromiksis Poseban tip hemijski indukovane stratifikacije koji se javlja kod meromiktičkih jezera (v. “Meromiktička jezera”). Do pojave meromiksisa može doći na tri načina: 1. usled spoljnog unošenja slane vode u slatku, ili obratno (npr. usled povremenog prodora morske vode u jezera u probalju, katastrofalnim plimama, velikim olujama i sl.) – egzogeni meromiksis”; 2. usled internog unošenja slane vode (npr. podzemnim slanim izvorima) – endogeni meromiksis; 3. usled oslobađanja soli razlaganjem sedimenata biogenog porekla – biogeni meromiksis

Meromiktička jezera Poseban tip jezera kod kojih ne dolazi do cirkulacije celog vodenog stuba (v. “Holomiktička jezera”) – kod kojih se površinski slojevi nikad ne mešaju sa dubljim slojevima. Diferencirani slojevi kod takvih jezera se označavaju drugačijim terminima u odnosu na holomiktička jezera. Dublji sloj koji je trajno mirujući označava se kao monimolimnion, dok se sloj iznad njega, u kome se uspostavlja periodična cirkulacija, naziva miksolimnion. Ta dva sloja su razdvojena zonom velikog gradijenta salaniteta, obično većeg od 10 mg·L-1 soli, čime se ostvaruje gustinski gradijent jednak onom kod termokline (v. “Termoklina”) kod koje se javlja temperaturni pad od nekoliko °C. V. i “Meromiksis”

Metalimnion Sloj u temperaturno stratifikovanim jezerima između epilimniona (v. “Epilimnion”) i hipolimniona (v. “Hipolimnion”), koji se karakteriše naglim temperaturnim padom. U metalimnionu se nalazi ravan temperaturnog skoka koja se označava kao termoklina (v. “Termoklina”). Zbog nagle promene u gustini vode metalimnion se ponaša kao fizička barijera koja ometa i sprečava cirkulaciju suspendovanih čestica i organizama iz epilimniona u hipolimnion i obratno

Mezotrofan ekosistem srednjeproduktivan ekosistem

Migracija flore premeštanje i seoba biljaka putem rasprostiranja semena i plodova u toku dužeg vremenskog perioda

Migratorna vrsta (u smislu CMS) – celokupna populacija ili bilo koji geografski izdvojen deo populacije neke vrste ili nižeg taksona divlje (v.”Divlja vrsta/podvrsta”) životinje, čiji znatni deo ciklično i predvidljivo prelazi jednu ili više nacionalnih državnih granica

Mikropropagacija specijalna tehnika proizvodnje velikog broja novih individua iz malog broja primarnih eksplantata

Molekuli vode Molekuli vode se sastoje od atoma kiseonika za koji su čvrsto vezana dva atoma vodonika. Trouglaste je strukture sa uglom od 104,5° između dve OH veze. Zbog velike razlike u koeficijentu elektronegativnosti između vodonika i kiseonika, molekul vode je izrazito dipolnog karaktera. Zbog toga pozitivan kraj jednog molekula privlači negativan kraj drugog nakon čega se između njih obrazuju vodonične veze. Tako povezani molekuli u prostoru su tetraedarski raspoređeni. v. i “Voda – fizičke osobine”

Monitoring trajno, dugoročno ili periodično praćenje i procena bioloških i ostalih ekoloških promena (parametara) korišćenjem određene metodologije

Nacionalni (YUTY) takson čiji je tipski (klasičan) lokalitet (ili Terra typica) na teritoriji SR Jugoslavije. (Sub)populacija sa tipskog lokaliteta može se smatrati neponovljivom i po tome međunarodno ili globalno značajnom (v.”Globalno značajna vrsta (= vrsta od međunarodnog značaja)”), a njeno očuvanje jugoslovenskom nacionalnom obavezom

Nacionalni park Veće područje sa prirodnim ekosistemima visoke vrednosti u pogledu očuvanosti, složenosti građe i biogeografskih obeležja, sa raznovrsnim obeležjima izvorne flore i faune, reprezentativnim fizičko – geografskim objektima i pojavama i kulturno – istorijskim vrednostima i predstavlja izuzetnu prirodnu celinu od nacionalnog značaja

NATURA 2000 Program uspostavljanja evropske ekološke mreže, koju će sačinjavati posebno zaštićena područja, a radi zaštite prirodnih staništa i vrsta u njima koje su od posebnog značaja za evropsku uniji. Uspostavljanje mreže NATURA 2000 propisano je Direktivom o zaštiti staništa EU (92/43/EEC)

Naturizam (engl. natourism, nudism, njem. Freikorperkultur), poseban oblik turističkog prometa, nastalog na pokretu naturizma, u kojem se njegovi sudionici zalažu za “slobodan odnos čovjeka i prirode”, a za razliku od nudizma, naturizam ima svoju ideologiju, dok se nudizam temelji uglavnom na egzibicionizmu pojedinca. Oba ova oblika favoriziraju življenje u skladu s prirodom, izbjegavaju prema vlastitom svaćanju negativne strane civilizacijskih dosega, pa otuda dok su turisti i njihova neodjevenost ili minimum tekstila, i to samo u posebnim prilikama. Nudisti se okupljaju u posebnim smještajnim objektima, najčešće naturističkim i nudističkim kampovima, te zauzimaju posebne, izdvojene naturističke (nudističke) plaže. Mnoge receptivne turističke zemlje ne dozvoljavaju prakticiranje nudizma ili ga koncentriraju u strogo kontrolirane prostore, pod posebnim I ograničenim režimom boravka.

Nautički turizam (engl. maritime tourism, nautical tourism, njem. nauticher tourismus), naziv za poseban oblik turizma u kojem dominiraju plovidba i boravak turista u vlastitom ili tuđem plovilu te različite nautičke aktivnosti u turističke svrhe i radi razonode. Po prosječnoj potrošnji turista, smatra se jednim od najinteresantnijim oblika turističkog prometa. Razvijaju ga zemlje s posebnim prirodnim resursima. Zbog ovog oblika turizma stvorene su posebne vrste infrastrukturnih objekata: like, lučice, marine, vezovi, kapaciteti za snadbjevanje brodova i nautičara i sl. Ukoliko se radi o području prirodno prikladnom za razvijanje nautičkog turizma, tada pogodnost razvoja nautičkog turizma leži u relativno malim investicijama potrebnim za njegov razvoj. Sudionici ove vrste turizma nezivaju se nautički turisti. razVijanjem nautičkog turizma mnoge zemlje u svijetu koje su raspolagale prirodnim mogućnostima za njegov razvoj, bolje gospodarski aktivirale ona svoja priobalna ili otočka područja koja su se prije toga ubrajala u nerazvijene gospodarske krajeve.

NEAP National Environmental Action Plan – Nacionalni ekološki akcioni plan

Neautonoman ekosistem ekosistem koji je zavisan od primarne i sekundarne produkcije drugih ekosistema; ekosistem koji je, jednostavno rečeno, zavisan od energije i hrane stvorene u drugim, najčešće u poluautonomnim (poljoprivrednim) ekosistemima. Primer: gradovi čiji opstanak zavisi od dotoka energenata i hrane sa strane

Nekton staništa organizama koji se aktivno kreću kroz vodenu sredinu, ponekad i kao skup takvih organizama, odnosno životnih formi

Neuston Mikroskopska komponenta pleustona (v.”Pleuston”). Ovu zajednicu sačinjavaju visoko specijalizovane bakterije i neke alge iz grupa silikatnih, zlatnih i žuto-zelenih. Organizmi koji su adaptirani na život na gornjoj površini opne na granici između vazduha i vode obrazuju epineuston, dok oni koji žive na donjoj površini sačinjavaju hiponeuston

Nevidljivi izvoz (engl. invisible exsport, njem. Unsichtbare Ausfuhr), izvoz usluga, za razliku od izvoza proizvoda koji se smatra vidljivim izvozom. Zovu ga još i izvozom na licu mjesta. S obzirom na to da u turizmu putuju turisti, potrošači a ne roba, to se usluga i roba prodaje stranim kupcima u receptivnoj zemlji, dakle na domaćem tržištu. Tako se usluga i roba ne moraju izlagati transportnim troškovima, plaćanju carine i drugim uvoznim dažbinama, a niti se izlažu međunarodnoj konkurenciji istih i sličnih usluga i robe.

No show nepravodoban otkaz i nepojavljivanje gosta-putnika, nepojavljivanje putnika na odletu.

NUR (akr. od njem. Neckermann und Reisen), drugi po veličini turoperator u Njemačkoj, osnovan 1965. Godine sa sjedištem u frankfurtu/M. Od 1998. Godine, kad se NUR udružio s čarter zrakoplovnom kompanijom Condor, postao je holding C&N Touristik.

Objekat geo-nasleđa Izdiferencirane geo-vrednosti u jednoj tački ili jednom prostoru

Obrazovanje za životnu sredinu Proces razvoja znanja, veština i odnosa ljudi svih uzrasta, zanimanja i prethodnog obrazovanja prema prirodi i životnoj sredini; skup programa i oblika obrazovanja u oblasti zaštite prirode i životne sredine; oblast delatnosti institucija za formalno i neformalno obrazovanje kao i drugih specijalizovanih ustanova

Obuhvat nalazišta (okvir pojavljivanja: extent of occurrence) – Prostor omeđen najkraćim zamišljenim linijama koje povezuju sve krajnje tačke na kojima je poznato, izračunato ili prognozirano da se takson (ili stanište) javlja, izuzev slučajeva zalutalih jedinki. Taj obim može da isključi prekide (diskontinuitete ili disjunkcije) u okviru ukupnog areala (npr. velike prostore očigledno nepovoljnih staništa). Površina pojavljivanja se često izračunava kao minimalni ispupčeni mnogougaonik (konveksni poligon, odnosno najmanji poligon čiji nijedan unutrašnji ugao ne prelazi 180° i unutar kojeg se nalćaze sva nalazišta)

ODS ozon depletion substances – supstance koje oštećuju ozonski omotač

OECD Organization for Economic Co-operation and Development – Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj

Očuvanje konzervacija, skup raznovrsnih odluka, mera i koraka radi zaustavljanja, sprečavanja, otklanjanja ili ublažavanja delovanja i posledica delovanja faktora koji ugrožavaju prirodne vrednosti, po pravilu putem poboljšanja uslova opstanka. Obično se u srpskom nepotrebno izjednačava sa zaštitom (v. “Zaštita”), koja je zapravo uži pojam

Očuvanje biodiverziteta prezervacija (ili integralna zaštita), održavanje, trajno održivo korišćenje, obnavljanje i unapređenje komponenti biološkog diverziteta

Okvir (života) = environment, životna sr složen kompleks ekoloških uslova na koji je vrsta /podvrsta tokom evolucije adaptirana. Obično podrazumeva izbor više staništa odnosno biotopa

Oligomiktička jezera Jezera kod kojih je temperatura vode uvek znatno iznad 4°C i kod kojih se cirkulacija (v.”Cirkulacija”) vode uspostavlja retko, u nepravilnim intervalima. Ovo su česta jezera u ekvatorijalnom regionu. Temperaturna stratifikacija (v. “Stratifikacija”) kod takvih jezera je slabo izražena – neznatno se razlikuju temperature površinskog i dubljih slojeva, a biva narušena samo tokom perioda neuobičajeno hladnog vremena

Oligotrofan ekosistem ekosistem sa malom organskom produkcijom

Open jaw vrsta putovanja u putničkom prometu koje dopušta da u jednom planu putovanja u zemlji krajnjeg odredišta tačka dolaska bude različita od tačke polaska ili da su tačka polaska I tačka povratka u zemlji polaska različite.

Osetljiv, -a, -o (fragilan) – ranjiv Koji je vezan za toliko specijalizovane i jedinstvene ekološke uslove, da nisu potrebna velika pogoršanja uslova sredine pa da postane ugrožen. Jugoslovenska osetljiva vrsta/ podvrsta (YUF) – čije populacije u Jugoslaviji ne pokazuju znake brzog smanjivanja, ali su njena staništa tako specijalizovana i krhka, ili je rasprostranjena na tako uskom prostoru, da su i mali ekološki poremećaji dovoljni da ugroze njen opstanak. Osetljivi ekosistemi – ekosistemi fragilnog sastava (kompozicije), strukture i unutrašnjeg sklada (harmonije, ravnoteže), odnosno njegovog ekološkog karaktera. U slučaju područja sa kompleksom međusobno funkcionalno-ekološki povezanih ekosistema, osetljivost se proteže na čitav kompleks, odnosno na područje kao ekološki entitet. V. i “Vrsta, ranjiva”

Overbooking nemogućnost ugostitelja-prijevoznika da gostu-putniku pruži ugovoreni smještaj-prijevoz zato što je sobu-sjedište u prijevoznom sredstvu iznajmio drugom gostu-putniku; slučaj kada je broj realiziranih rezervacija veći od trenutno slobodnog smještajnog-prijevoznog kapaciteta. Događa se kao posljedica nastojanja da smanji rizik nepopunjenosti smještajnog-prijevoznog kapaciteta. Ugostitelj je obavezan pružiti gostu uslugu smještaja, pansiona ili polupansiona u ugovorenom ugostiteljskom objektu. Kad je predmet ugovora smještaj sa specifikacijom, ugostitelj je dužan predati gostu smještaj ugovorenih svojstava. Povreda obaveze pružanja ugovorenog smještaja u ugovorenom objektu česta je u poslovnoj praksi i kad se dogodi, ugostitelj postaje gostu dužnik obične štete. pOd običnom štetom valja razumjeti umanjenje već postojeće imovine gosta do koje je došlo krivnjom ugostitelja. Najčešće obuhvaća troškove prijevoza, transfera i povećane troškove smještaja u drugi ugostiteljski objekt. Izgubljeni dobitak I moralna naknada štete zbog propuštenog i pokvarenog godišnjeg odmora u našem se pravu ne dosuđuje. Drugačije je u pravu švicarske i njemačke. Iznimno, ugostitelj neće dugovati gostu naknadu štete ako smjesti gosta u ugostiteljski ibjekat iste ili više kategorije u ugovorenom lokalitetu. Ugostitelj je dužan snositi razliku u cijeni i troškove transfera. Zaželi li gost vratiti se u rezervirani ugostiteljski objekat, čim u njemu bude mjesta, ugostitelj mu je dužan to omogućiti i uz to platiti troškove transfera gosta i njegove prtljage. – prekapacitiranost zrakoplova.

Paleontologija Nauka koja se bavi proučavanjem biljnih i životinjskih organizama koji su živeli u različitim periodima geološke istorije

Park prirode Područje dobro očuvanih prirodnih svojstava voda, vazduha i zemljišta, preovlađujućih prirodnih ekosistema i bez većih degradacionih promena predeonog lika i u celini predstavlja značajni deo očuvane prirode i zdrave životne sredine

Parks for life (IUCN/WCPA) svetska komisija za zaštićena područja, Europarc Federation, WWF, WCMC, BLI, 1994.) je akcioni plan za zaštićena područja u Evropi, okvir za 30 prioritetnih projekata u oblasti zaštite prirode na evropskom nivou

PASOLP model (akr. od engl. products analysis sequence for outdoor leisure planning, njem. PASOLP-Modell), suvremeni model planinarenja u turizmu, u potpunosti ima tržišni pristup, a zasniva se na ideji planinarenja “turističkog proizvoda”, pa se može tretirati i kao marketinški pristup planinarenju. Model ima četiri faze rada, a svaka faza veći broj elemenata modela. U fazi “A”, koja nosi naziv “procjene i analize”, analiziraju se polazni elementi (resursi, potražnja, državna I područna politika i razvojni prioriteti), iz čega proizilaze izvedeni elementi ( područja glavnih atraktivnosti i turističkih interesa, turističko-tržišni segmenti, ciljevi turističkog razvoja glavnih područja). Faza “B” je teoretska i praktična bit modela. Predviđaju se veličine i strukture prethodno utvrđenih turističko-tržišnih segmenata potražnje. Za svaki segment potražnje planira se više varijanti turističkog proizvoda i za svaki planirani proizvod sagledava se njegova investicijska izvedivost, te ekonomski i socijalni utjecaj. Na osnovu tih parametara biraju se optimalni proizvodi. To omogućuje da se već u fazi ”B” možemo definitivno opredjeliti za prioritetne segmente i optimalne proizvode, te uskladiti prioritete razvoja s državom i područnom politikom prioriteta i ciljeva. U fazi “C”, na osnovi predhodno odabranih proizvoda, razrađuje se program novih kapaciteta (u što se uključuju podobni postojeći kapaciteti), definira se namjena glavnih turističkih potencijala prostora, te glavnih preferiranih destinacija, odnosno razrađuje detaljan plan, te strategija realizacije (koja se temelji na ciljevima, prioritetima i programu novih kapaciteta) U fazi “D” sagledavaju se konačni ekonomski, socijalni i prostorni utjecaji i posljedice planiranog razvoja. Doprinos modela PASOLP planiranju u turizmu optimalan je tržišni pristup i analiza preuvjeta razvoja. Međutim, taj model unosi u planiranje niz teoretskih i praktičnih dilema, prije svega kad je riječ o “turističkom proizvodu”: nije odgovoreno na pitanje što je to turistički proizvod? Autori modela PASOLP Lawson i Baud-Bovy poistovjetili su turistički proizvod s proizvodom putničke agencije, odnosno “paket aranžmanom” i definirali turistički proizvod kao “ukupnu konzumaciju” koju turisti stvarno realiziraju. Teoretski gledano turizam je dolazak turista u destinaciju, boravak i potrošnja sredstava zarađenih u domicilu. Oni ne proizvode, nego samo troše. Gospodarske djelatnosti koje turistima pružaju usluge (ugostiteljstvo, trgovina, promet I sl.) nisu turističke djelatnosti, već samostalne grane i djelatnosti koje postoje i bez turizma. One proizvode svoje proizvode, pa ih ne možemo nazivati turističkim proizvodima. S praktične strane, “turistički proizvod” ne postoji u fizičkom obliku kao jeda cjelovit proizvod. Postoji niz samostalnih proizvoda (ugostiteljskih, trgovačkih, prometnih, pogodnosti okruženja i sl.) koje turisti pojedinačno kupuju i pojedinačno koriste.

PATA (akr. od engl. pacific Asia Travel Association), organizacija za unapređivanje i promociju turizma na području te regije koja se proteže od Pakistana preko novog zelanda i oceanije sve do zapadne obale SAD-a. PATA je osnovana 1952. Godine. Sjedište organizacije je u San Francisku. Članovi PATA –e su turoperatori, turističke agencije, zrakoplovne i brodske kompanije, hotelska poduzeća i druge zainteresirane organizacije I poduzeća koja dolaze u vezu s turizmom.

Paušalno putovanje (engl. package tour, inclusive tour, pre-paid tour, njem.pauschalreise), individualni ili grupno putovanje u sklopu turističkog aranžmana uz uključenje najmanje dvije ili više usluga, čija se cijena izražava u paušalnom iznosu.

PAX kratica za “putnik” (passenger) koja se općenito koristi u poslovanju zrakoplovnih kompanija, ali često i u ostalom turističkom poslovanju.

PEBLDS (Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy) – Pan-Evropska strategija očuvanja biološkog i predeonog diverziteta

Pendel promet (njem. Pendelverkehr), vrsta prijevoza u kojem se unaprijed definirane grupe putnika prevoze iz istog mjesta polaska u isto krajnje odredište, pri čemu na toj relaciji postoji više polazaka i povrataka. Kod ovakve vrste prijevoza uvjek su prvi povratak i zadnji polazak prazni (bez putnika) te kao takvi trebaju biti uračunati u cijenu.

PHARE (Assistance to the Reform Proccess in Certain Countries of Central and Eastern Europe). Program tehničke pomoći Evropske unije za zemlje Centralne i Istočne Evrope. PHARE program je inicijativa Evropske Unije čiji je cilj obezbeđivanje sredstava neophodnih zemljama istočne i centralne Evrope u procesu ekonomske transformacije i jačanja demokratije

PIC Convention Rotterdam Convention on the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals and Pesticides in International Trade (Rotterdam, 1998), Roterdamska konvencija o proceduri prethodno informirajući saglasnosti za neke opasne hemikalije i pesticide u međunarodnoj trgovini

Plankton (grč. planktos – lebdeći). Životna zajednica (v.) vodenih organizama (biljaka i životinja) koji lebde nošeni pokretima vode. Najznačajniji kriterijum prilikom određivanja pripadnosti nekog organizma ovoj ekološkoj grupi jeste odsustvo veze tog organizma sa supstratom, naročito sa dnom vodenog ekosistema. Po toj osnovi planktonski organizmi se dele u dve grupe: euplankton (nemaju vezu sa supstratom, i pseudoplankton (fakultativni planktonski organizmi, koji su u nekom periodu životnog ciklusa vezani za supstrat). U odnosu na vrstu organizama plankton delimo na fitoplankton i zooplankton. Fitoplankton čine mali biljni organizmi koji ili ne poseduju ili poseduju ograničenu sposobnost kretanja, pa njihova distribucija uglavnom zavisi od pokreta vode. Fitoplankton je zbog toga najčešće vezan za stajaće ili sporotekuće vodene ekosisteme. U većini takvih vodenih ekosistema fitoplankton predstavlja najvažniju grupu primarnih organskih producenata. U sastav zooplanktona ulaze aktivno pokretni sitni životinjski organizmi. Oni obično predstavljaju “drugu kariku” u lancima ishrane koji se uspostavljaju u vodenim ekosistemima – organizme koji se hrane fitoplanktonom a sami predstavljaju izvor hrane za krupnije aktivno pokretne životinjske organizme koji žive u slobodnoj vodi (zajednica nektona)

Pleistocen prvi geološki period Kvartara, počeo pre oko 2 miliona godina. Na području Evrope, Severne Amerike i velikog dela Azije, u ovom periodu vladalo je Ledeno doba

Pleuston Zajednica viskoko specijalizovanih organizama za život na samoj granici između vodene i vazdušne sredine. Tu se, zbog velikiog površinskog napona vode obrazuje “opna” po kojoj se organizmi iz zajednice pleustona kreću ili za koju su pričvršćeni.
U sastav pleustona ulaze i biljni i životinjski organizmi. Najuočljivije su sitne flotantne cvetnice iz familije Lemnaceae, kao i odrasli insekti (neke hemiptere) koji imaju niz morfoloških prilagođenosti za život u neustonu)

Pliocen poslednji geološki period Tercijara (Kenozoika), završio se pre oko 2 miliona godina. U ovom periodu počelo je zahlađenje klime, koje je kulminiralo u Velikom ledenom dobu koje je svoj maksimum dostiglo u Pleisotcenu{mospagebreak}

PNR (akr. od engl. passenger name record), zapis koji sadrži sve podatke u vezi s konkretnom rezervacijom putovanja putnika. On se sastoji od obaveznih podataka o putniku (npr. ime, plan putovanja i kontakt) I neobaveznog dijela, tj. posebnih zahtjeva (rezervacije leta, hotela/ili automobila, posebni zahtjevi u vezi sa sjedalom ili hranom).

Podvrsta grupa jedinki ili populacija jedne vrste koja je morfološki i geografski jasno odvojena od druge grupe jedinki ili populacija iste vrste. Za razliku od vrste, podvrste reproduktivno nisu izolovane, odnosno između njih postoji mogućnost razmene genetičkog materijala

Polimiktička jezera Jezera kod kojih se cirkulacija (v. “Cirkulacija”) uspostavlja često ili je neprekidna. Razlikuju se dva tipa ovakvih jezera. Hladna polimiktička jezera neprekidno cirkulišu na temperaturi od ili nešto iznad 4°C. Javljaju se na visokim planinama ekvatorijalnog regiona, gde su dnevno – noćne razlike u temperaturi izuzetno visoke, pa se tokom noći regularno javlja cirkulacija. Topla polimiktička jezera imaju vodu koja često cirkuliše na temperaturu znatno višoj od 4°C, a česta su u tropskom regionu. Godišnje kolebanje temperature je tu malo, tako da je i temperaturna stratifikacija (v. “Temperaturna stratifikacija”) koja se uspostavlja slaba i lako može biti narušena dejstvom vetra ili hlađenjem usled kratkotrajnog zahlađenja

Poluautonoman ekosistem ekosistem čiji se metabolizam održava uz ljudsku pomoć u cilju povećavanja primarne (i sekundarne) organske produkcije

POPs Convention Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants ( Stockholm , 2001) – Stokholmska konvencija o postojanim organskim zagađujućim supstacama

POPs Protocol Protocol to the LRTRAP Conventon on Persistent Organic Pollutants (Arhus, 1998) – Protokol uz LRTRAP Konvenciju o postojanim organskim zagađujućim supstancama

Populacija grupa jedinki iste vrste koje u datom periodu vremena naseljavaju isti prostor i koje imaju realnu mogućnost da stupe u procese razmnožavanja (razmene genetičkog materijala)

Populacije, Veličina ukupan broj jedinki taksona. Iz funkcionalnih razloga, prvenstveno zbog razlika između životnih formi, obično se brojnost populacije izražava kroz broj samo zrelih jedinki. U slučajevima taksona koji su obavezno zavisni od drugih taksona u toku celog ili dela života, treba koristiti i odgovarajuće biološke vrednosti taksona-domaćina

Postglacijal geološki period koji je nastupio po prestanku posleđeg ledenog doba

Postglacijalni relikt stara vrsta čije je poreklo vezano za period nakon povlačenja poslednjeg ledenog doba

Predeo skup različitih ali međusobno funkcionalno povezanih ekosistema određene teritorije karakteristične fiziognomije

Predeo izuzetnih odlika Relativno manje područje, živopisnih pejsažnih obeležja, nenarušenih primarnih vrednosti predeonog lika sa prisustvom oblika tradicionalnog načina života i kulturnih dobara, a takođe i zaštićena okolina nepokretnih kulturnih dobara

Prekomerno iskorišćavanje (eksploatacija proces iskorišćavanja vrsta/podvrsta za komercijalne i privredne potrebe, iznad održivog nivoa, a koji rezultira gubitkom biodiverziteta

Prethodna zaštita Preduzimanje neophodnih radnji i mera radi zaštite i očuvanja prirodnog dobra za koje se pretpostavlja da može imati svojstvo zaštićenog prirodnog dobra, dok se ne donese akt o njegovoj zaštiti

Primerak (specimen, u smislu i jedinke i primerka u uzorku) – svaki pojedinačni član biljnih i životinjskih vrsta, bio živ ili mrtav, i može se odnositi na bilo koju životnu fazu (uzrasnu klasu)

Prirodna baština (u smislu Pariske konvencije o Svetskoj kulturnoj i prirodnoj baštini) – Prirodne odlike koje se sastoje od fizičkih ili bioloških formacija ili grupa takvih formacija, a imaju svetski izuzetnu vrednost sa estetskog ili naučnog gledišta; takođe i geološke i fizičkogeografske formacije i tačno određene površine koje predstavljaju staništa ugroženih vrsta životinja i biljaka od svetski izuzetne vrednosti sa gledišta nauke i zaštite i očuvanja prirode; takođe i mesta u prirodi ili tačno određene površine u prirodi koje su od svetski izuzetne vrednosti sa gledišta nauke, zaštite i očuvanja prirode ili kao prirodne lepote

Prirodna sredina životna sredina (okoliš) na koju uticaji čoveka (a) nisu proporcionalno veći od uticaja bilo koje autohtone vrste (ne računajući globalne klimatske promene) i (b) ne izazivaju promene strukture sredine

Prirodne retkosti Biljne ili životinjske vrste, ili njihove zajednice kojima je ugrožen opstanak u prirodnim staništima ili im populacije brzo opadaju, a područje rasprostranjenja se smanjuje, ili su retke po rasprostranjenju, kao i vrste koje imaju poseban značaj sa ekološkog, biogeografskog, genetskog, privrednog, zdravstvenog i drugog stanovišta

ProGEO Evropska asocijacija za konzervaciju geo(loškog) nasleđa, osnovana 1988. u Holandiji. Do sada uključene gotovo sve zemlje Evrope, koje su organizovane po regionalnom principu u radne grupe (WG)

Program Čovek i biosfera (MAB, Man and Biosfere, UNESCO). Program formiranja rezervata biosfere radi očuvanja biološkog diverziteta u harmoniji sa potrebama očuvanja kulturnih vrednosti koje sa njima povezane. Program je objedinjena zaštita biodiverziteta, kulturnih vrednosti određenog područja i ekonomskog razvoja

PRTR Protocol Protocol on Pollutant release and transfer register to the Convention on Access to Information, Public Participation in Decision – making and Access to Justice in Environmental Matters (Kiev, 2993) – Protokol o registru ispuštanja i prijenosa zagađenja uz Konvenciju o dostupnosti informacija, učešću javnosti u odlučivanju i dostupnosti pravosuđa u pitanjima koja se tiču životne sredine

RA/RM risk assessment / risk management – procjena rizika / upravljanje rizikom

Racionalno korišćenje prirodnih resursa korišćenje prirodnih resursa na način i u meri koja ne vodi do njihovog dugoročnog smanjenja

Ramsarska konvencija Konvencija o očuvanju i usaglašenom korišćenju močvarnih područja, kao regulatora režima voda i staništa karakteristične flore i faune, naročito ptica močvarica. Konvencija o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica

Ramsarska područja Vlažna staništa koja ispunjavaju uslove Ramsarske konvencije i po tom osnovu nalaze se na list UNESCO-a Ramsarskih područja

Rasprostranjenje (RANGE) – globalna distribucija, ukupni areal, odnosno (CMS.) sve površine kopna ili voda na kojima vrsta živi, povremeno boravi, kojima prolazi ili nad kojima preleće u bilo kojem trenutku u okviru svojih normalnih seoba, a izražava se nabrajanjem država ili subkontinentalnih kategorija i opisom karakterističnih graničnih tačaka, ili geografski prostor kopna i voda koji jedna vrsta nastanjuje u bilo kojoj fazi životnog ciklusa, uključujući i svako zemljište ili vodu koju vrsta prelazi u bilo kom trenutku na svom normalnom migracionom putu

RDA (Internationaler Bustouristik verband), nekadašnji reise Ring Deutcher autobusunternehmungen, međunarodno udruženje autobusera, interesna udruga turoperatora autobusera i njihovih poslovnih partnera sa sjedištem u Kelnu, gdje se svake godine održava work-shop.

RDS (akr. od engl. Rail Distribution System), elektronski distribucijski sustav njemačkih željeznica pomoću kojeg je moguće dobiti informacije, rezervacije i obračunavati karte u željezničkom prometu.

Re-routing promjena rute, cijene, zrakoplovne kompanije, tipa zrakoplova, klase prijevoza, valjanosti zrakoplovne karte i dr. elemenata koji su bili navedeni u originalnom dokumentu o prijevozu putnika.

REC Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe – Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istoćnu Evropu

Refugijum, refugijalni odnosi se na zbegove, utočišta, specifična staništa i komplekse ekoloških uslova, u kojima je neki takson ili zajednica mogla da preživi nepovoljne geoklimatske faze

Regenerisane biljke biljke proizvedne tehnikom mikrorpopagacije

Regionalan subkontinentalan, koji pripada nekom širem biogeografski definisanom području, ponekad u smislu nacionalni. Može da znači i subnacionalni, provincijski, rejonski, okružni, ali onda je to posebno napomenuto

Reintrodukcija veštačko vraćanje ugroženih biljnih vrsta na njihova prirodna staništa sa kojih su iščezle ili im preti velika opasnost da nestanu

Rekreativno zabavna funkcija (engl. recreative-entertainment function, njem. Erholungs-und unterhaltungsfunktion), jedna od neekonomskih funkcija turizma s neposrednim djelovanjem; pokazuje da turizam djeluje na čovjekovo fizičko i psihičko stanje. U suvremenom turizmu veoma velik broj onih koji izravno traže rekreaciju kako bi regenerirali ili osposobili svoje radne i životne sposobnosti. Zabavna funkcija ima vrlo širok raspon zbog naglašene razlike u gledanju na pojam zabave. Pokazuje da turizam djeluje na opće raspoloženje čovjeka. Često djeluje u kombinaciji s kulturnom funkcijom. Općenito, sve su te funkcije toliko isprepletene da se teško utvrđuje gdje jedna završava, a druga počinje.

Relikt vrsta koja je u daljoj ili bližoj prošlosti bila široko rasprostranjena, a čije je današnje rasprostranjenje po pravilo svedeno na mala područja (= endemorelikt). Ređe relikti mogu i mati i široko rasprostranjenje

REReP Regional Environmental Reconstruction Programmee – Program obnove životne sredine Jugoistoćne Evrope

Retke biljne vrste Prema kriterijumima Međunarodne Unije za zaštitu prirode (IUCN), retka (R) je vrsta čija je ukupna svetska populacija toliko mala da postoji opasnost da postane ugrožena ili ranjiva. Prirodnim procesima sukcesije (v.”Sukcesija”), ali mnogo češće čovekovom negativnom aktivnošću (v. “Zaštita prirode”), pojedine biljne vrste su ugrožene do te mere da je njihov opstanak u biosferi (v.”Biosfera”) doveden u pitanje. Takve retke biljne vrste često predstavljaju i endemite (v.”Endemit”). U cilju zaštite retkih biljnih vrsta, samim tim i očuvanja biodiverziteta (v.”Biodiverzitet”), izrađuju se tzv. “crvene knjige” – liste retkih biljnih vrsta za pojedine geografske, često političke teritorije

Rezervacijska pristojba (engl. reservation fee, njem. Reservierungsgbuhr, Buchungsgebuhr) oblici plaćanja unaprijed.

Rezervat (engl. nature reserve, njem.Reservat) strogi prirodni pejzaži.

Rezervat prirode, opšti je izvorni ili neznatno izmenjeni deo prirode, osobitog sastava i odlika biljnih i životinjskih zajednica, kao delova ekosistema, namenjenih prvenstveno održavnju genetskog fonda

Rezervat prirode, specijalni Predeo u kome je posebno izražena jedna ii više prirodnih vrednosti koje treba posebno štiti ili prirodnih pojava koje trba pratiti ili usmeravati

Rezervati biosfere (MAB područja). Područja kopnenih i obalskih/morskih ekosistema koja su međunarodno priznata UNESCO-vim programom Čovek i biosfera (MAB, Man and Biosfere). To su područja u kojima su očuvani biološki diverzitet i kulturno istorijske vrednosti, zbog čega predstavljaju idealne lokalitete za istraživanje, dugoročno praćenje (monitoring), obuku, obrazovanje, obaveštenost šire javnosti o njihovim vrednostima, uz omogućavanje lokalnim zajednicama da u punoj meri budu uključene u očuvanje i održivo korišćenje resursa

Rezervati prirodnog obnavljanja (biogene označavaju se i kao biogenetski rezervati – Evropska mreža biogenetskih rezervata (European Network of Biogenetic Reserves) 1994. Evropski Savet, Strazbur, treba da obezbedi očuvanje reprezentativnih primera evropskih staništa, biocenoza i ekosistema, kroz mrežu biogenetskih rezervata, zaštićenih područja, od posebnog značaja za očuvanje živih organizama, odnosno biogeneze (prirodne produkcije i reprodukcije živih organizama), po konceptu slični značajnim područjima

Rezidencijalna potrošnja (engl. residential consumption, njem. Inlandsausgaben), potrošnja svih domaćih fizičkih i pravnih osoba, bez obzira na državljanstvo, sa stalnim poslovnim domicilom i poslovnom djelatnošću u domaćoj zemlji.

Rezident
(engl. resident, njem. Bevohner, Einwohnwr), osoba s boravkom u određenom mjestu, ako je

(a) živjela u tom mjestu najmanje godinu dana, ili

(b) živjela u tom mjestu manje od godinu dana, ili se u njega namjerava vratiti u roku jedne godine i nastaviti u njemu živjeti.

Režim zaštite Skup mera i uslova kojima se određuje način i stepen zaštite, korišćenja, uređenja i unapređenja zaštićenog prirodnog dobra

Rudine zeljasta vegetacija bez drveća koja se razvija na visokim planinama iznad zone gornje šumske granice. Izgrađu je pre svega različite vrste trava i drugih zeljastih biljaka koje su prilagođene kratkim i svežm letima i izrazito hladnim zimama, sa velikim količinama snežnih padavina

Sabbat u Izraelu svakotjedni dan odmora, praznik, od petka do subote navečer. Restorani i trgovine su zatvoreni, s izuzetkom rijetkih iznimaka.

SABRE group rezervacijski računalni sustav.

Sanitarna seča šuma sistematska seča bolesnih stabala u šumskim ekosistemima, sprovodi se radi sprečvcanja širtenja šumskih bolesti i narušavanja zdravstevenog stanja šumskih ekosistema. Često se ovaj oblik opravdanih seča zloupotrebljava, pa se pod njegovim imenom vrši prekomerna, neoporavdana seča

Saprobi (grč. sapros – truo, bios – život). Heterotrofni organizmi koji u ishrani koriste uginule delove drugih organizama (lišće u stelji, uginule biljke, leševi životinja itd.). Saprobi su većina bakterija i gljiva. U starijoj literaturi može se naći i termin “saprofiti” (grč. phyton – biljka) koji ima isto značenje, ali odražava prevaziđeno shvatanje da su bakterije i gljive biljni organizmi.
U hidrobiologiji (v. “Hidrobiologija”) se ovim terminom označavaju biljni i životinjski organizmi koji žive u zagađenim vodenim ekosistemima. Razlikuju se polisaprobi (karakteristični za jako zagađene vode), mezosaprobi (za srednje zagađene vode) i oligosaprobi (za slabo zagađene vode)

SATA (engl. South Asia Tourism Association), udruženje nositelja turističke ponude iz zemalja s područja južne Azije čiji je cilj unapređivanje i promocija turizma toga područja.

Saturacija prostora u turizmu (engl. space saturation in tourism, njem. Raumsattigung im Tourismus), poremećaj prirodne sredine, odnosno temeljnih vrijednosti i ekoloških karakteristika nekog resursa i prostora u cjelini te dominantnih antropogenih vrijednosti zbog prekoračenja prihvatnog kapaciteta resursa (prostora).

SEA Strategic Environmental Assessment – strateška procjena uticaja na životnu sredinu

SEA Protocol Protocol on strategic environmental assessment to the Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context ( Kiev , 2003) – Protokol o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu uz Konvenciju o procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu

SECI Southeast European Cooperative Iniciative -Inicijativa o saradnji u Jugoistoćnoj Evropi

Sekundarna (izvedena) ponuda u turizmu (engl. secondary (derived) tourist offer, njem. Sekundare (s) Angebot im Tourismus), proizilazi iz sekundarnog pojavljivanja i nastojanja, odnosno ona može u pravilu nastati samo ako u određenom prostoru postoji odgovarajuća primarna ponuda. Sekundarna ponuda mora biti temeljna i izvedena iz atributa primarne ponude, te usklađena (u pogledu vrsta, kategorija i dimenzija) s karakteristikama, turističkim vrijednostima i prihvatnim mogućnostima habitusa prostora, odnosno s primarnom ponudom. Samo tako usklađena sekundarna ponuda (ugostiteljstvo, bazni rekreacijski sadržaj i sl.) može biti optimalan ekonomski valorizator primarne ponude. Preko izvedene ponude primarna ponuda se pretvara u ekonomsko dobro (konverzija)

Sekundarna elastičnost turističke potraž (engl. secondary elasticity of tourism demant, njem. Secundare elastizitat der touristischen Nachfrage), sklonost potražnje da reagira na promjene u okviru ponude. Ova elastičnost ne djeluje na globalna nego na strukturalna kretanja turističkog prometa. U suvremenom turizmu sekundarna elastičnost izražava se prije svega kao cjenovna elastičnost. Drugim riječima, turistički su tokovi postali veoma osjetljivi na visinu cijene u turizmu.

Simbolička tradicija (engl. symbolic tradition, njem. Symbolische Tradition), jedan od načina (modus) predaje stvari i ima ulogu ispunjenja ugovora i sastoji se od simboličke predaje stvari, kao što je npr. predaja ključeva od automobila kod ugovora o hotelskim uslugama to biti od strane recepcionera predaje ključeva od sobe, apartmana i sl. ostali oblici predaje stvari su predaja stvari iz ruke u ruku i predaja očitovanjem, npr. kad se jedna strana očituje drugoj da stvar koju je dosad držala na temelju ugovora o ostavi, od toga trenutka drži kao zakupoprimatelj, jasno ako su se sugovaratelji sporazumjeli o promjeni pravne osnove.

Sipari podloga sastavljena od sitnijeg ili krupnijeg komada kamenja, nastala raspadanjem i obrušavanjem vertikalnih stena i litica. Na ovoj specifičnom tipu podloge razvija se poseban tip vegetacije sipara

Skal klub (engl. Skal Club), međunarodna udruga rukovodećeg osoblja turističkih agencija, zrakoplovnih tvrtki i drugih turističkih eksperata. Osnovan 1932 godine u Parizu. Svrha kluba je druženje, razmjena informacija I solidarnosti u struci. Skal klub ima regionalne klubove diljem svijeta. Članovi Skal – kluba sastaju se jednim mjesečno uz ručak ili večeru.

Slatina slano zemljište koje se nalazi pod jakim urticajem alkalnih soli u kojima se natrijum (Na) javlja kao najznačajniji ekološki faktor. Na ovim slanim zemljištima razvija se specifična slatinska vegetacija

Sleep-outs slučaj kada gost napušta hotel na određeno vrijeme, ali zadržava sobu uz dogovorenu cijenu.

Smart Card kartica s posebnim mikročipom koji omogućava da se na karticu unesu sve potrebne informacije koje putnik treba za vrijeme putovanja na različitim mjestima i za različitu namjenu (npr. prijavnom šalteru, pri ulasku u zrakoplov, za korištenje automata za izadavanje ranije uplaćenih karata, izdavanje karte za ulazak u zrakoplovu, dobivanje naljepnica za prtljagu koja se predaje, prikazivanje stanja I evidentiranje novih bodova u FFP i dr.). U kasnoj fazi predviđa se njihova upotreba u funkciji kreditnih kartica, pa čak i kao putovnica. Smart Card služi kao pozitivno sredstvo identifikacije putnika, olakšava i ubrzava putnicima putovanje, a zrakoplovnim kompanijama omogućava smanjenje potrebnog broja zaposlenih u zračnim lukama.

SNAV (akr. od fr. Syndicat National des Agents de Voyages) nacionalna udruga turističkih agencija u Francuskoj. Sjedište u parizu. Članice su joj s više 1300 putničkih agencija s više od 3500 prodajnih punktova.

Snežanici mesto dugog zadržavanja snega u toku letnjih meseci. Javljaju se u najvišim delovima našim visokih planina. Na ovim specifičnim staništima razvija se poseban tip vegetacija oko snežanika koju izgrađu različite vrste trava i drugih zeljastih biljaka koje su prilagođene dugim zimama i ekstremno kratkom vegetacionom periodu

Sold-out situation slučaj kada se gostu nude sobe koje su privremeno izvan upotrebe zbog manjih neispravnosti. U prodaju se daju isključivo ukoliko je gost upoznat s nedostatkom i pristaje na korištenje takve sobe. Na takvu sobu uobičajen je popust, a kvarovi se otklanjaju u najkraćem roku.

Specijalni programirani aktivni odmor (S (engl. special programmed active rest, njem. Speziell programmierte Aktiverholung), program namjenjen očuvanju i unapređivanju općih funkcionalnih sposobnosti organizma starijih osoba, umirovljenika ili osoba tzv. Treće dobi, te invalidnih osobama. Moguće ga je provoditi u lječilištima, medicinskim ustanovama ili osposobljenim turističkim centrima koji nude programe za unapređivanje zdravlja. Programi se provode na temelju rezultata mjerenja inicijalnog zdravstvenog stanja i sposobnosti sudionika programa. Programom kinezioloških stimulanasa i pratećim postupcima fizioprofilakse utječe se na poboljšanje srčanog i dišnog sustava te ne poboljšanje sustava za kretanje kao bitnih čindbenika održavanja i poboljšanja temeljnih funkcija organizma. Dodatnim sadržajima programa SPAO utječe se na poboljšanje kvalitete života ove skupine sudionika. Program traje 10 i više dana, a skupinu čini do 20 sudionika sličnih karakteristika.

Specijalni rezervat prirode je predeo u kome je posebno izražena jedna ii više prirodnih vrednosti koje treba posebno štiti ili prirodnih pojava koje treba pratiti ili usmeravati

Speleološki objekti Pećine i jame: oblici podzemnog kraškog reljefa značajni po dimenzijama, hidrografskim funkcijama, lepoti kristalnih ukrasa, živom svetu, arheološkim i paleontološkim nalazima

Spomenik prirode Prirodni objekat ili pojava, fizički jasno izražen i prepoznatljiv, reprezentativnih geomorfoloških, geoloških, hidrogeografskih, botaničkih i drugih obeležja, po pravilu atraktivnog i markantnog izgleda ili neobičnog načina pojavljivanja kao i ljudskim radom formirana botanička vrednost (pojedinačna stabla, drvoredi, parkovi, arboretumi, botanička bašta i dr.) ukoliko ona ima poseban značaj

SRV (akr. od njem. Schweizerischer Reiseburo-Verband), Švicarsko udruženje turističkih agencija. Sjedište u Zurichu.

Stand-by, space availability mogućnost putovanja za putnike koji do datuma putovanja nemaju potvrđeno mjesto na konkretnom letu. Takvim putnicima se ipak pruža mogućnost putovanja ako pred samo poljetanje u zrakoplovu ima slobodnih mjesta. U tom slučaju oni se ukrcavaju u zrakoplov po principu: prvi došao – prvi ukrcan (first-come, first-served basis).

Stanište (= biotop) deo naseljenog prostora koji se odlikuje specifičnim i jednorodnim kompleksom ekoloških faktora

Stanište vrste/podvrste/populacije prostor ili mesto na kojem se u prirodi može naći neki organizam ili populacija, odnosno posebna sredina (okvir života) u kojem živi određena životinja / biljka, sa ukupnim kompleksom flore, faune, zemljišta i klimatskih uslova na koje je ta vrsta/ podvrsta/populacija adaptirana. Isto je što i habitat. Za potrebe Kodeksa (v. “Kodeks ponašanja za očuvanje ugroženih životinja i biljaka i drugih vrsta”) definicija je modifikovana i odnosi se na abiotičke i biotičke faktore životne sredine, bilo prirodne ili modifikovane, koji su bitni za život i reprodukciju jedinki vrste, a koje se nalaze u prirodnom geografskom arealu vrste. U slučajevima kada treba odrediti životnu sredinu čitave zajednice organizama ili samo jedne grupacije, značenje se otklanja od specifičnog odnosa organizma sa sredinom ka biološkim svojstvima prostora i onda je bolje koristiti termin biotop (v. “Biotop”)

Stepa zeljasta vegetacija bez drveća koju izgrađuju pre svega različite vrste trava koje su prilagođene izrazito toplim i suvim letima i veoma hladnim zimama

Strategija (u oblasti očuvanja i zaštite) – plan, način (metod) ili niz postupaka (mera) za postizanje određenog cilja u oblasti očuvanja i zaštite

Strategija zaštite biodivrziteta evropsk Usvojena je februara 1998. godine i predstavlja politiku rada sektora za zaštitu biodiverziteta EU. Zaštita biodiverziteta je direktno regulisana Direktivama o zaštiti ptica i staništa

Stratifikacija Prisustvo ili obrazovanje posebnih slojeva u vodenom basenu koji se odlikuju termičkim karakteristikama, salinitetom, ili različitim sadržajem kiseonika ili nutrijenata

Subendemit relativan pojam, koji označava vrstu/podvrstu koja je rasprostranjena i izvan teritorije za koju se endemizmom vezuje

Sukcesija (lat. successio – naslednost, smenjivanje jedno za drugim). Postupno serijsko smenjivanje biocenoza (v. “Biocenoza”) na istom prostoru tokom vremena. Inicijalni stupanj sukcesije dešava se na biološki praznom prostoru (vulkanske stene, peščane naplavine, požarišta i sl.), a započinje individualnim naseljavanjem. Umnožavanjem i rasprostiranjem ovih biljaka obrazuju se naselja pionirskih vrsta, a ova prelaze u složeniju, postojaniju i u datim životnim uslovima najprilagođeniju životnu zajednicu, u tzv. klimaks stadijum vegetacije

Svetska fondacija za prirodu – WWF World Wide Fund For Nature (ranije World Wildlife Fund), Gland, Switzerland

Svetska prirodna baština Dobra koja su po svojim osobinama jedinstvena u svetu, po kom osnovu se nalaze na UNESCO-voj listi svetske prirodne baštine i time uživaju specijalan režim zaštite na međunarodnom nivou

Svetski sistem za geografsko rasprostran (World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions) – međunarodni standardi za iskaze geografskog rasprostranjenja, izrađeni od strane Međunarodne radne grupe za botaničke taksonomske baze podataka (TDWG)

SYSTEM ONE rezervacijski računalni sustavi.

Table d’ hote sustav poslovanja pod kojim podrazumjevamo posluživanje u određeno vrijeme za stolovima kapaciteta 8-10 osoba, što je danas uobičajeno na pokretnim ugostiteljskim objektima, prvenstveno brodovima.

Takson uslovni termin koji obično označava vrstu ili niže taksonomske nivoe, uključujući i oblike koji još nisu formalno opisani

Temperaturna stratifikacija Prisustvo ili obrazovanje posebnih slojeva u vodenom basenu koji se odlikuju zajedničkim termičkim karakteristikama. Usled jedinstvenih fizičkih karakteristika (v. “Voda – fizičke osobine”) i velike specifične toplote u vodi, u procesu apsorpcije, dolazi do transformisanja svetlosne energije u toplotnu i njenog akumuliranja. Termalna provodljivost vode je vrlo mala, tako da je razmena toplote između slojeva vode uslovljena njenim mešanjem koje je u zavisnosti od razlike u gustini vode, energije vetra i vodenih struja. U toku proleća, u umerenom regionu, u vodenim biotopima dovoljne dubine, površinsko zagrevanje vode je brže nego što je distribucija toplote usled mešanja vode. Stoga dolazi do razlike u gustini vode površinskog (toplija i ređa voda) i dubljih slojeva (hladnija i gušća voda) i uspostavljanja tri zone različitih temperatura, koje se zbog toga opiru mešanju: epilimniona (v. “Epilimnion”), metalimniona (v. “Metalimnion”) i hipolimniona (v. “Hipolimnion”). U srednjoj zoni – metalimnionu, uspostavlja se zona naglog temperaturnog pada – termoklina (v. “Termoklina”). Takvo stanje koje obično traje tokom leta označava se kao direktna temperaturna stratifikacija. Do obrnutog procesa dolazi tokom zime. Nakon obrazovanja ledenog pokrivača sloj vode ispod njega je obično hladniji od 4°C i zbog toga i ređi od dubljih slojeva čija je temperatura 4°C ili više. Takvo stanje se označava kao indirektna temperaturna stratifikacija.

Između ovih perioda, tokom proleća i jeseni, u umerenoj zoni dolazi do procesa mešanja vode – cirkulacije (v. “Cirkulacija”). U zavisnosti od tipa (tipova) temperaturne stratifikacije koja se uspostavlja, razlikujemo nekoliko tipova jezera: amiktička jezera (v.”Amiktička jezera”), hladna monomiktička jezera (v. “Hladna monomiktička jezera”), topla monomiktička jezera (v. “Topla monomiktička jezera”), dimiktička jezera (v. “Dimiktička jezera”), oligomiktička jezera (v.”Oligomiktička jezera”), polimiktička jezera (v. “Polimiktička jezera”), holomiktička jezera (v. “Holomiktička jezera”) i meromiktička jezera (v. “Meromiktička jezera”). Tip temperaturne stratifikacije zavisi od veličine (zapremine) jezera, geografske širine, nadmorske visine, a u specijalnim slučajevima i hemijskog sastava vode (naročito salaniteta)

Terarijum posuda sa staklenim ili sitnomrežastim zidovima, predviđen za gajenje i posmatranje sitnih životinja

Tercijar (Kenozoic) era u geološkoj istoriji koja je počela pre 65, a završila se pre 2 miona godina. Na prostoru Evrope u vreme Tercijara vladala je topla i vlažna klima tropskog tipa

Tercijarni relikt vrsta za koju postoje sigurni paleontološki nalazi da je živela krajem Tercijara (Pliocen) i bila široko rasprostranjena, a čije je rasprostranjenje danas relativno usko i vezano za staništa refugijalnog tipa, odnosno reliktne biogeocenoze, u kakvima se smatra da je preživela pleistocenske glacijacije

Termoklina Sloj (ravan) sa maksimalnim temperaturnim gradijentom u termički stratifikovanom vodenom basenu

TIENET (akr. od engl. Tourism information Exchange Network), informacijski sustav za razmjenu turističkih informacija, koji je uspostavila Svjetska turistička organizacija (WTO). Povezuje zemaljske, regionalne I međunarodne baze podataka s Dokumentacijskim centrom WTO-a.

TIMATIC elektronski sustav u vlasništvu International Airline Publications B.V. (IAP), koji pruža članovima SITA i drugih organizacija on-line pristup najrazličitijim podatcima u vezi s konkretnim putovanjem (podaci o vizama, pograničnim formalnostima, valutama, zdravstvenim propisima…)

Tip (tipski primerak) herbarski primerak ili primerak u zoološkoj zbirci na osnovu koga je izvršen naučni opis vrste. Vrste od međunarodnog značaja, koje su po prvi put otkrivene i opisane upravo sa naših prostora, odnosno vrste čiji su tipovi određeni iz jedinstvenih populacija koje žive u SR Jugoslaviji, trebalo bi da imaju prioritet u zaštiti na našem području

TOPAS (akr. od engl. total passengers services system) rezervacijski računski sustavi.

Topla monomiktička jezera Tip jezera sa vodom čija temperatura nikad ne pada ispod 4°C, kod kojih se cirkulacija (v. “Cirkulacija”) vode uspostavlja tokom cele zime na temperaturi od ili iznad 4°C, dok se u ostalim periodima godine uspostavlja direktna temperaturna stratifikacija (v. “Temperaturna stratifikacija”). Ova jezera su česta u toplim delovima umerene zone, naročito onim pod uticajem okeanskog klimata (obalski delovi severne Amerike i severne Evrope), kao i u planinskim regionima subtropske zone

Tourist Research Center (TRC) Turistički istraživački centar, specifična asocijacija turističkih stručnjaka, ograničenog broja članova (oko 25 u 1998. Godini), blisko povezana s AIEST-om. Osnovan je 1965. Godine i od tada se njegovi članovi redovno sastaju svake godine da razmijene metode i rezultate istraživačkog rada iz protekle godine. Prilozi s godišnjeg sastanka objavljuju se u časopisu the Tourist review, stručnom glasilu AIEST-a.

Tracking način rekreiranja hodanjem planinarskom stazom uzbrdo. Pripada jednostavnom monostrukturalnom cikličkom (ponavljajućem) obliku gibanja pod opterećenjem koje čini nagib kojim se stimuliraju i poboljšavaju, u prvom redu, srčanožilne i dišne funkcije te funkcije sustava za kretanje. Kako se odvija na čistom zraku, u prirodi, izvrsno je sredstvo aktivnog odmora. Već popularni džoging koji podrazumjeva trčeći korak i walking-hodanje ili pješačenje, tracking dobiva mjesto u rekreacijskim oblicima kao još jedan prirodni oblik kretanja kojim se može utjecati na poboljšanje izdržljivosti i zdravlja uopće. Najčešće se odvija u izletničkim I turističkim mjestima.

Trajno održiv(o) (sustainable) korišćenj razvoj na bazi takvog (uzdržanog) korišćenja prirodnih resursa, koje obezbeđuje i budućim generacijama bar isti nivo korišćenja. često se naziva i uravnoteženim razvojem, jer, bar u slučaju obnovljivih resursa, podrazumeva ravnotežu između uzimanja i obnavljanja

Trajno opadanje populacije nedavno, sadašnje ili prognozirano buduće opadanje čiji uzroci nisu poznati ili se ne mogu suzbijati na odgovarajući način, tako da će njihovo delovanje trajati dok se ne preduzmu mere lečenja. Prirodna kolebanja (fluktuacije) se obično ne ubrajaju u trajno opadanje, ali neko opadanje ne bi trebalo ubrojati u prirodna kolebanja brojnosti dok se ne nađu dokazi za to

Transpiracija Odavanje vode iz biljke u spoljašnju sredinu u obliku vodene pare. Razlikuje se od evaporacije jer njen intenzitet zavisi od morfoloških osobina biljke i fizioloških mehanizama kojima biljke aktivno regulišu odavanje vode. Razlikujemo kutikularnu (odavanje vode sa površine prekrivene kutikulom) i stomaternu transpiraciju (odavanje vode kroz stome). Zajedno sa korenovim pritiskom transpiracija obezbeđuje neprekidan protok vode sa mineralnim supstancama iz zemljišta kroz koren u sve delove biljke, i dalje u atmosferu. Tako, na primer, drvo visko oko 10 m u toku samo jednog toplog letljeg dana izgubi oko 200 litara vode

Turistička receptiva (engl. receiving facilities, njem. Touristische Aufnahmefahingkeit), svi kapaciteti nekog područja ili zemlje koji su namjenjeni pružanju usluga turistima. U užem smislu turističkom receptivom smatraju se hotelijerstvo, turističko posjedovanje i putnički prometni kapaciteti dominantno namjenjeni potrebama turističkog prometa.

Turistički multiplikator (engl. tourism multiplier, njem. Touristiche® Multiplikator), mjera porasta ili pada u gospodarskoj aktivnosti neke zemlje kao rezultat povećanja ili smanjenja turističkih prihoda. Turističkim se multiplikatorima mogu mjeriti promjene u prihodu od poslovanja (multiplikator transakcija ili prodaje), dohodka (dohodovni multiplikator), zapošljavanja (multiplikator zapošljavanja) I izvoza (izvozni multiplikator). Isti se modeli mogu primjeniti i kod mjerenja ekonomskog utjecaja turizma na cjelu ekonomiju. Multiplikator turističke potrošnje.

Turizmologija (njem. Touristiklehre), znanost o turizmu, naziv kojim se teoretičari turizma pokušali označiti jednu sveobuhvatnu znanost koja bi izučavala turizam. Sama koncepcija pa i naziv usporavani su u teoriji turizma, pa i izvan nje, uz obrazloženje da je turizam složena pojava, pa je nemoguće proučavati je izvan konteksa brojnih disciplina –ekonomije, sociologije, geografije, statistike, psihologije itd. – od kojih svaka proučava jednu od dimenzija koje u zajedništvu čine pojavu turizma.

Turoperator
(engl. tour operator; wholesale tour operator, tour wholesaler, wholesaler, packager, njem. Reiseveranstalter), gospodarski subjekt koji objedinjavajući usluge različitih ponuđača kreira i organizira paušalna putovanja na veliko u svoje ime i za svoj račun za još nepoznate kupce, te na toj osnovi kontinuirano ostvaruje glavni izvor svojih prihoda. Turoperator kao trgovac/organizator putovanja na veliko kupuje u svoje ime i za svoj račun usluge različitih nositelja, te ih međusobno sastavlja i kombinira kreirajući jedinstven proizvod koji prodaje na tržištu nepoznatim kupcima u paušalnoj cijeni, gotovo u pravilu neizravnim putem, koristeći pri tome najčešće tuđu prodajnu mrežu. U obavljanju tog posla turoperatoru u cjelosti pripada zarada, odnosno on snosi riziki za mogući gubitak. Turoperatori generalisti ili univerzalni turoperatori (engl. massmarket tour operator, njem. Reiseveranstaltern generalisten) nude vrlo široku lepezu paket-aranžmana za vrlo heterogenu masu turističkih potrošača (neki i za nekoliko milijuna klijenata) u velikom broju destinacija. Incoming turoperatori djeluju na domicilnom tržištu i kreiraju paket-aranžmane za inozemnu klijentelu, te ih posredstvom mreže turističkih agencija u inozemstvu prodaju na tim tržištima. Turoperatori specijalisti orjentirani su na uži segment tržišta potražnje, homogen s obzirom na poseban interes klijentele za koju turoperator specijalist kreira svoje aranžmane. U praksi se mogu susresti različiti pojavni oblici tih turoperatora, a mogu se grupirati barem prema tim osnovnim kriterijumima:

a) prema sadržaju proizvoda (specijalisti za ponudu aktivnosti na odmoru; npr. hobi-aktivnosti kao glavni sadržaj),

b) primjenjujući geografski kriterij (npr. specijalisti za određenu turističku destinaciju),

c) prema sociodemografskom kriteriju (npr. specijalisti za određene dobne skupine, samce i sl.).

UFTAA (akr. od engl. Universal Federation of travel agents Association), svjetska udruga putničkih agencija, osnovana 1967. godine u Montreuxu; sjedište u bruxellesu. UFTAA je najviše i najveće tijelo u svijetu koje predstavlja organizacije i poduzeća u turističkom posredovanju. Predstavlja 114 nacionalnih udruženja putničkih agencija te pridružene članice u ukupno 121 zemlji svijeta. UFTAA ima konzultativni status pri Ujedinjenim narodima u tijelima poput UNESCO-a WHO i dr. UFTAA je pridruženi član WTO-a Zastupa agencije kod IATA-a međunarone hotelske udruge (IHRA) i drugih sličnih udruženja. U praksi se jednako tako koristi i francuska kratica te udruge – FUAAV (Federation Universalle des Associations des Agents de Voyages).

Ugovor iz Maastrichta (engl. Maastricht Treaty, njem. Vertrag von Maastricht), ugovor o pretvaranju Europske zajednice u Europsku uniju, potpisan 7. Veljače 1992. (stupio na snagu 1993.) od strane svih država članica EZ-a, kojim se na 320 stranica ugovornog sadržaja uvode dalekosežne novosti u zadatcima i ustroju EZ-a I osniva Europska unija. Europska unija nije nova organizacija pa ni pravna osoba već svoje zadatke ostvaruje preko organa EZ-a. Promjenama iz Maastrichta uvode se nove odgovornosti I zadaci, i to prije svega u području suradnje u vanjskoj politici i stvaranju monetarne unije, unutrašnjim pitanjima sigurnosti i pravosuđa. Unosi se i građanstvo zajednice kao dopuna državljanstva u zemljama članicama. Ostvarivanje tih zadataka nije povjereno supranaciopnalnim organima i ovlastima EZ-a već o njima odlučuje na međudržavnoj, diplomatskoj razini, dakle uz suglasnost država članica. Takvo rješenje smatra se prijelaznim. EZ (kao i ECSC I EURATOM) ostaje samostalna organizacija, mjenja naziv EEZ u EZ i uz postojeće stječe nove odgovornosti u području zdravstva, zaštite potrošača, obrazovanja, kulture, zaštite okoliša i konkurencije. Proširena su ovlaštenja Europskog parlamenta čime odluke EZ-a stječu demokratski legitimitet, ali se očekuje smanjenje djelotvornosti, brzine i opsega odlučivanja.

Ugovor o alotmanu (engl. allotment contract, njem. Belegungsvertrag), ugovor kojim se ugostitelj obavezuje tjekom određenog vremena staviti na raspolaganje putničkoj agenciji određen broj kreveta u određenom objektu, pružiti ugostiteljske usluge osobama koje uputi agencija i plati joj određenu proviziju. Putnička agencija se obavezuje ugostitelju da će nastojati popuniti njegove kapacitete, odnosno obavijestiti ga u određenim rokovima da to ne može učiniti te da će platiti ugovorenu cijenu za pružene usluge. Ako drugačije nije ugovoreno, u našem pravu smatra se da su ugostiteljski kapaciteti stavljeni na raspolaganje za jednu godinu.

Ugovor o alotmanu s garancijom punjenja (njem. Belegungsvertrag mit Belegungsgarantie), poseban oblik ugovora o alotmanu s obavezom putničke agencije na punjenje kapaciteta ugostitelja; u tom je ugovoru obaveza punjenja unaprijed utvrđena, pa agencija nema pravo pravodobnim obavještavanjem o nemogućnosti popunjavanja kapaciteta otkazati ugovor u cjelini ili djelomično. Obaveza je agencije da plati hotelijeru naknadu za neiskorišten krevet i dan u fiksnoj svoti (obično 50-75% vrijednosti neiskorištenih usluga), mada nije uspjela popuniti ugovorene kapacitete.

Ugovor o frašizingu (engl. franchise agreement, njem. Franchisingvertrag), ugovor autonomnog trgovačkog prava oblikovan u ugovornoj praksi i judikaturi SAD-a, a u Europi izričiti propisi o tom ugovoru doneseni su samo u Europskoj uniji. Ugovor o frašisingu je u pravu EU-a, a tako i hrvatskom pravu, jedan od primjera grupnih iznimaka od zabrana prava konkurencije pod uvjetom da sadrži odredbe predviđene propisima i Uredbom o izuzeću. Predmet ugovora o franšizingu je ustupanje prava iskorištavanja u zamjenu za izravnu ili posrednu financijsku nadoknadu. Tim ugovorom jedna strana, davalac franšize, ustupa drugoj strani, primatelju franšize, pravo iskorištavanja franšize u svrhu marketinga, prodaje određenih vrsta robe i/ili usluga. Franšiza se tipizirala po sadržaju i sastoji se od više ustupanja i davanja usluga koji moraju u svakom ugovoru biti kumulativno ispunjeni. To su: ustupanje isključivih prava prodaje robe i/ili usluga na ugovornom području, isključivog prava iskorištavanja robnog ili uslužnog žiga, uzorka, modela, prava uporabe poslovnog know-howa, trajno obavljanje usluge tehničke i komercijalne pomoći, savjetovanja i nadzora kao kontrole kvalitete. Primatelj franšize obavezuje se da će primjenjivati i iskorištavati ustupljena prava u skladu s ugovorom i uputama sadržanim u priručniku i na druge načine, plaćati ugovorenu naknadu i da neće ustupljena prava iskorištavati izvan ugovorenog područja. Naknada za franšizu ugovora se u obliku pristupnine u razmjeru s uslugama i prenesenim znanjem radi početka poslovanja i tržišnom vrijednošću franšize i u obliku naknade za franšizing. Naknada za franšizing plaća se obično za trajanja ugovorenog odnosa, u odnosu odmjerenom prema postotku ostvarenog ukupnog prometa ili dijela prometa primatelja franšize. Ugovorene su obaveze davaoca franšize ove: ustupanje isključivih prava prodaje robe i/ili usluga primatelja franšize na ugovornom području, obaveza da neće drugima davati ista ili slična prava ili sam obavljati djelatnosti na ugovornom području. Ugovorno područje određeno je geografski kao grad, mjesto, dio naselja ili područja. Primatelj franšize obavezuje se da će u svoje ime i za svoj račun prodavati isključivo robu davaoca franšize ili obavljati usluge u poslovnoj jedinici utvrđenoj u ugovoru. Primatelj franšize je pravno samostalna ososba, ali u svojoj poduzetničkoj inicijativi ograničena ugovorom o franšizingu. Primatelj franšize obavezuje se da će iskorištavati sva prava ustupljena ugovorom samo u određenoj poslovnoj jedinici, da neće prodavati niti tražiti potrošače robe i usluga izvan ugovorenog područja, da se neće angažirati u sličnom načinu poslovanja izvan ugovornog područja i da će uložiti najbolje napore u prodaji robe i usluga koji su predmet ugovora. Obaveza je primatelja franšize i čuvanje sadržaja ustupljenog know-howa kao poslovne tajne, primjena know-howa kao poslovne tajne, primjena know-howa bez odstupanja, prihvaćanje svih naknadnih dopuna izmjena know-howa. Davalac franšize prenosi know-how obrazovanjem zaposlenika prije početka otvaranja poslovne jedinice i za trajanja ugovora. Ugovor o franšizingu je ugovor trajne naravi sklopljen za vrijeme od dvije do deset godina, najdulje u trajanju zakonske zaštite ustupljenih prava industrijskog vlasništva (žig). Najkraće vrijeme ugovora jeste vrijeme u kojem primatelj franšize može amortizirati ulaganja u poslovnu jedinicu koja je bila uvjet sklapanja ugovora.

Ugovor o timesharingu (engl. timesharing contract, njem. Timesharing Vertrag), ugovor kojim se davalac timesharinga obavezuje predati turistički objekat na uporabu jednu ili više vremenskih jedinica godišnje kroz ugovoreno vrijeme i održavati objekat, a korisnik je ovlašten primljeni objekat rabiti u skladu s njegovom namjenom, vratiti ga i plaćati pristojbu (najamninu) za timesharing. Timeshare je vremenska jedinica mjerena u sedmicama, rezervirana u nekom ljetovalištu, hotelu i sl. ugovor se sklapa za posebnu sobu, apartman, vilu i sl. a može se i mjenjati lokacija u okviru lanca timesharing društva (swap). U odsutnosti zakonskih odredaba, uputno je odnose između strana što detaljnije urediti ugovorom. Na ugovor o timesharingu supsidijarno se primjenjuju odredbe ugovora o zakupu.

Ugroženi takson sensu lato: svaka vrsta/podvrsta, predmet zanimanja institucija i organizacija koje se bave zaštitom i očuvanjem prirode odnosno životne sredine; sensu stricto: takson je ugrožen ako nije krajnje ugrožen, ali se suočava sa vrlo visokom verovatnoćom da će iščeznuti u prirodnim uslovima u bliskoj budućnosti, što se utvrđuje jednim od kriterijuma IUCN.

UHPA (akr. od udruženje hrvatskih putničkih agencija), strukovna udruga i udruga poslodavaca, čije su članice 210 putničkih agencija u zemlji i inozemstvu sa 462 poslovne jedinice, svi izdavači bankovnih i kreditnih kartica, većina rent-a car tvrtki, vodeća hotelska poduzeća, turističke zajednice i tvrtke.

UM (akr. od engl. unaccompanied minor), nepraćena djeca u dobi 5-12- godina, koja putuju sama i o kojima zrakoplovna kompanija treba voditi posebnu skrb. U zrakoplovu smije biti samo određen broj UM-a, a da pritom nije potrebno povećati broj kabinskog osoblja od propisima predviđenog. Na zahtjev roditelja, kao nepraćena djeca mogu putovati i djeca starosti 12-17 godina, uz iste uvjete.

UNCED United Nations Confference on Environment and Development – Konferencija UN o životnoj sredini i razvoju

UNCLOS United Nations Convention on the Law of the Sea – Konvencija UN o pravu mora

UNEP United Nations Envrionment Programme – Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu

UNEP (United Nations Environmental Progr Program za životnu sredinu Ujedinjenih nacija.

UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change (New York, 1992) – Okvirna konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promenama

Uništavanje (destrukcija) staništa/ ekos promene staništa/ ekosistema u procesu promene namene prostora za potrebe privrede (na primer uvođenje monokultura na velikim prostorima) koje vode iščezavanju biodiverziteta

UNPAH (akr. od udruženje nezavisnih putničkih agencija Hrvatske), strukovno udruženje predstavnika agencija koji su se udružili na osnovu propisa Republike Hrvatske. U svom članstvu okuplja putničke agencije u vlasništvu pojedinca, obitelji ili partnera s visokom profesionalnošću u poslovanju. Osnovna zadaća je zaštita i briga za strukovnoposlovne interese članova. Udruga ima redovne pridružene i počasne članove. Redovni članovi mogu biti isključivo vlasnici “bona fide” putničkih agencija koje svoje sjedište imaju u republici Hrvatskoj i koje su registrovane u skladu s odgovarajućim propisima. Pridruženi članovi mogu biti osobe, tvrtke ili organizacije iz zemlje i inozemstva koje su kroz svoju djelatnost i poslovni interes usko povezane s hrvatskim putničkim agencijama.

Upgrade
1. Putovanje u klasi prijevoza višoj od one za koju je putnik imao valjanu rezervaciju ili dobivanje automobila više klase od onoga koji je bio stvarno rezervisan;

2. Pravo na korištenje usluga više razine, najčešće usluga smještaja. Gost ga stječe ovisno o svojoj važnosti za hotel ili ovisno o situaciji (premještaj u drugu sobu zbog eventualnih kvarova). Razlika u cijeni u pravilu tereti hotel.

USTOA (akr. od engl. United States Tour Operators Association), udruženje turoperatora SAD-a. najveće udruženje turoperatora u Americi.

Vaskularne biljke zbirno ime koje objedinjava biljke sa sprovodnim sistemima (vaskularni sistem), odnosno koje obuhvata sve paprati, golosmenica i skrivenosemenica

Vignette naljepnica, oznaka, potvrda o plaćenoj cestarini za određeno vrijeme. Neke zemlje, npr. Švicarska, Austrija, Češka Republika i dr., propisuju obaveznu kupovinu vignetta za korištenje svoje mreže autocesta.

VIP gosti/posjetitelji (engl. VIP guests, very important person guests, njem. VIP gast), naziv za osobito važne goste. Oznaka kojom se načešće u hotelima, obilježavaju posebo važni gosti, a koja za osoblje hotela znači da takvu gostu treba pristupiti i usluživati ga s mnogo pažnje. Kod redoslijeda usluživanja( npr. prilikom upisa gosta u hotel) takvi gosti imaju prednost.

VIP tretman gosta (engl. very important person guest treatment, njem. VIP Gastbetreung), odnos prema VIP-gostima, kojima hotel izražava izuzetno poštovanje, a obuhvaća: besprekorno pripremljenu sobu u koju se u znak pažnje stavljaju tzv. In room gift (cvijeće, košara s voćem ili piće); pozdrave direktora domaćinstva (generalnog ili direktora domaćinstva) osobno ili preko pisma dobrodošlice; česte su i besplatne usluge (transfer, minibar, Pay TV, usluge praonice i kemijske čistionice i dr.); pravo na korištenje usluga više razine (upgrade) tzv. Complimentary upgrade je pravo na korištenje usluga smještaja više razine (npr. gost ima pravo, s obzirom na svoj VIP- status, koristiti mail apartman za cijenu sobe) ili tzv. Single rate double occupancy koji podrazumjeva korištenej dvokrevetne sobe za cijenu jednokrevetne. VIP tretman ima različite razine ovisno o stupnjevima važnosti VIP-gostiju, a razlikuju se od hotela do hotela, već prema kategoriji i kvaliteti usluga.

Više biljke zbirno ime koje objedinjava višećelijske biljke koje su primarno prilagođene suvozemnom načinu života i kod kojih su se razvila specijalna tkiva i organi, odnosno ime koje obuhvata sve mahovina, paprati, golosmenica i skrivenosemenica

Vlažna staništa Staništa u kojima je dominantan ekološki faktor – voda. Močvarska, barska, tresetna područja ili vode prirodne i veštačke, privremene ili stalne, sa vodom koja je stajaća ili tekuća, sveža, bljutava ili slana, uključujući priobalne vode čija dubina pri oseci ne prelazi šest metara

Voda Hemijsko jedinjenje kiseonika i vodonika (H2O) koje je u prirodi jako rasprostranjeno. Pokriva oko ľ Zemljine površine (71%) sa srednjom dubinom od 3800 metara. Nalazi se i u atmosferi u vidu vodene pare koja kondenzovanjem pada u vidu atmosferskog taloga, u polarnim krajevima javlja se u obliku leda, a ima je i u Zemljinoj kori i u zemljištu. Naveća količina vode – oko 97% od ukupne količine na Zemlji, nalazi se u svetskom moru.

Relativno mala količina vode u slatkovodnim jezerima i rekama je u suprotnosti sa njenim suštinskim značajem za održavanje kopnenog života. Voda ima izuzetno značajnu ulogu u životu čoveka, životinja i biljaka, čiji pojedini delovi mogu da sadrže i do 95% vode. Struktura molekula vode (v.”Molekuli vode”) uslovljava njene izrazito specifične fizičke osobine (v. “Voda – fizičke osobine”). Po svojim hemijskim osobinama (v. “Voda – hemijske osobine.”) spada u vrlo reaktivne supstance, zahvaljujući čemu prirodna voda nije nikada čista, već sadrži rastvorene soli različitih minerala kroz čije slojeve prolazi. I sama kišnica sadrži u manjim ili većim količinama različite rastvorene susptance

Voda – fizičke osobine Čista voda je na sobnoj temeraturi providna tečnost, bez mirisa i ukusa. Voda je jedina supstanca koja ima različite nazive za svoja tri agregatna stanja – para (gasovito), voda (tečno) i led (čvrsto). Pod normalnim pritiskom mrzne na 0°C a ključa na 100°C. Specifične fizičke osobine vode uslovljene su dipolnim karakterom njenih molekula koji obrazuju tetraedarske prostorne strukture. Kod leda (v.”Led”) se ti tetraedri kombinuju poput pčelinjeg saća, što je poznato iz analize leda rendgenskim zracima. Zbog tako obrazovanih heksagonalnih kanala led u odnosu na vodu ima smanjenu gustinu. Prilikom topljenja leda dolazi do remećenja te strukture, čime se povećava gustina vode. Najveću gustinu voda ima na 3,98°C. Daljim povećanjem temperature povećava se kinetička energija molekula što dovodi do kidanja pojedinih vodoničnih veza između molekula i do daljeg smanjivanja gustine. Ovakve fizičke karakteristike vode imaju izuzetan ekološki značaj: zimi ledeni pokrivač u vodenim basenima sprečava njihovo celokupno zamrzavanje (voda se mrzne od površine); voda u pukotinama stena koja mrzne dovodi do njihovog drobljenja što je početak dugotrajnog procesa obrazovanja zemljišta. Gustina vode se približno linearno povećava i sa povećanjem koncentracije rastvorenih soli. Voda velikog salaniteta najveću gustinu ima na nižim teperaturama od čiste vode (morska voda prosečnog salaniteta od 35 g L-1 na -3,52°C)

Voda – hemijske osobine Voda spada u vrlo reaktivne supstance. Sa metalnim oksidima gradi baze a sa nemetalnim oksidima kiseline. Mnoge hemijske reakcije vrše se tek u prisustvu malih količina vode koja tu ima ulogu katalizatora, dok se većina hemijskih reakcija najbolje vrši u vodenom rastvoru. Zbog izražene sposobnosti rastvaranja, koja je posledica specifične strukture molekula (v. “Molekuli vode”), prirodna voda nikada nije hemijski čista već obično sadrži rastvorene soli minerala kroz čije je slojeve prošla. Rečne i izvorske vode sadrže manju ili veću količinu rastvorenih kalcijumovih i magnezijumovih soli od čijeg prisustva potiče njihova “tvrdoća”

Voda kao ekološki faktor Bez vode, koja u potpunosti dominira u hemijskom sastavu svih organizama, ne bi bilo života na Zemlji. Zahvaljujući svojim jedinstvenim fizičkim (v. “Voda – fizičke osobine”) i hemijskim osobinama (v. “Voda – hemijske osobine”) ona omogućava odvijanje biohemijskog metabolizma u svim poznatim organizmima. Živa bića se vodom snabdevaju iz svoje spoljašnje sredine a za vodene organizme ona istovremeno predstavlja i spoljašnju sredinu. Za kopnene organizme, posebno biljne, ona je jedan od najvažnijih ekoloških faktora, tako da je sam raspored vegetacije u velikoj meri uslovljen rasporedom dostupne vode

Vodonična veza Veza specifičnog elektrostatičkog privlačenja između dva suprotno naelektrisana dipola, gde je kraj jednog dipola uvek vodonikov atom, a drugi neki jako negativni atom (F, O, N, Cl, S, C). Energija ove veze je relativno mala i lako se raskida pri povišenju temperature

Vrsta grupa organizama koji poseduju zajedničke morofološke karakteristike i koji mogu međusobno da se ukrštaju, a reproduktivno su izolovane od grupa organizama koji pripadaju drugim vrstama

Vrsta od međunarodnog značaja (globalno 1) vrsta uključena u Evropsku crvenu listu globalno ugroženih biljnih i životinjskih vrsta iz 1991. god.; 2) vrsta za koju je jedna država odgovorna za značajnu deo ukupnog areala ili populacije, i 3) vrsta priznata kao vrste od međunarodnog značaja drugim specifičnim međunarodnim aktima

Vrsta, nedovoljno poznata Peta kategorija ugroženosti po IUCN-u. Ona vrsta za koju se sumnja, ali usled nedovoljno informacija ne zna pouzdano, da li pripada jednoj od gornjih kategorija

Vrsta, neopredeljena Četvrta kategorija ugroženosti po IUCN-u. Ona vrsta za koju se zna da treba da bude u jednoj od sledećih globalnih kategorija: ugrožena, ranjiva, retka, ali nedostaju dovoljne informacije za svrstavanje u jednu od njih

Vrsta, ostale Šesta kategorija ugroženosti po IUCN-u. Sve vrste koje ne spadaju u prvih pet kategorija ugroženosti (v. “Vrsta, ugrožena”, “Vrsta, ranjiva”, “Vrsta, retka”, “Vrsta, neopredeljena”, “Vrsta, ostale”)

Vrsta, ranjiva Druga kategorija ugroženosti po IUCN-u. Ona vrsta za koju se veruje da će se ubrzo naći među ugroženim, ukoliko se produži delovanje ugrožavajućih faktora

Vrsta, retka Treća kategorija ugroženosti po IUCN-u. Ona vrsta čija je ukupna svetska populacija toliko mala da, ako za sada nije u kategoriji ugroženih ni ranjivih, postoji opasnost da to postane

Vrsta, ugrožena Prva kategorija ugroženosti po IUCN-u. Ona vrsta koja je u većem delu svog rasprostiranja u opasnosti da izumre i čiji je opstanak malo verovatan ukoliko se nastavi uticaj ugrožavajućih faktora

Vrste pod kontrolom prometa Divlje biljne i životinjske vrste (npr: lekovito bilje, jestive gljive, šumski plodovi, jestive žabe i puževi) čije se sakupljanje i korišćenje uređuje aktom o stavljanju pod kontrolu korišćenja i prometa tih prirodnih vrednosti. Vrste koje se već tradicionalno u ljudskoj upotrebi i kojima se trguje, a ugrožene su zbog pogrešnog načina i vremena sakupljanja i neadekvatnih sakupljenih količina

Walk out odlazak gosta bez predhodnog podmirenja hotelskog računa.

WATA (akr. od engl. World Association of Travel Agencies), svjetsko udruženje turističkih agencija, sa sjedištem u Ženevi. Osnovano 1949. Godine. Danas WATA broji preko 200 članica u 175 gradova i 82 zemlje svijeta. Predstavlja međunarodnu mrežu putničkih agencija koje uživaju neke posebne beneficije i privilegije.

WCMC Svetski monitoring centar za očuvanje prirode

WMO World Meteorological Organization -Svjetska meteorološka organizacija

WTM (akr. od engl. World Travel Market), Međunarodni turistički sajam u Londonu. Pored ITB-a u Berlinu, najveća takva sajamska priredba u svijetu. Održava se svake godine u studenom.

WTO (akr. od engl. World Tourism Organization), Svjetska turistička organizacija, podorganizacija ujedinjenih naroda s ciljem praćenja, reguliranja i razcijanja turizma u svijetu. Vodeća međunarodna organizacija u području putovanja i turizma. Osnovana 1976. Godine. Zadaća WTO-a je da pomaže zemljama diljem svijeta u maksimizaciji pozitivnih utjecaja turizma na gospodarstvo (npr. u kreiranju novih radnih mjesta, izgradnja infrastrukture i sl.) uz istovremeno smanjenje negativnog utjecaja koje razvoj turizma nosi sa sobom. WTO ima ukupno 138 zemalja članica i više od 350 pridruženih članova (od vlada pojedinih zemalja do turističkih udruženja i privatnog sektora, poput zrakoplovnih kopmpanija, hotela i turoperatora). Sjedište u Madridu. Hrvatska je šlanica od 1993.godine.

WTTC (akr. od engl. World Travel and Tourism Council), Svjetsko turističko vijeće osnovano 1990. Godine u Londonu s ciljem koordinacije razvoja turizma u Europi i u svijetu. Članovi vijeća su izvršni direktori iz svih područja koji su u bliskoj vezi s turizmom, poput prijevozničkih kompanija, hotelskog i ugostiteljskog sektora, organizacija za zabavu i rekreaciju. Glavni zadatak WTTC-a je uvjeriti vlade pojedinih zemalja o ogromnom doprinosu koji putovanja i turizam daju razvoju nacionalnih gospodarstava i svjetske ekonomije općenito, promoviranje ekspanzije turističkih tržišta u skladu s čovjekovim okolišem, te otklanjanje prepreka za razvitak ove djelatnosti.

WWF World Wide Fund for Nature -Svjetski fond za prirodu

Zagađenje svako unošenje alohtonih i štetnih materija (na pr. azotni i sumporni oksidi, ozon, organske materije, teški metali, itd.), u staništia/ekosisteme, koje dovodi do promena u sastavu živog sveta i rezultira redukcijom biodiverziteta

Zaštita protekcija (protection), preduzimanje mera za sprečavanje i ublažavanje delovanja faktora koji neposredno ugrožavaju prirodne vrednosti, obično putem zabrana i ograničavanja

Zaštita prirode Skup mera i postupaka sa ciljem da se prirodni ekosistemi u najvećoj mogućoj meri zaštite od najčeće negativnog čovekovog delovanja izazvanog društvenim razvojem koji je neusaglašen sa raspoloživim prirodnim resursima. Narušavanje prirodne ravnoteže i procesa kruženja materije i proticanja energije u ekosistemima (v.”Ekosistem”) vode do značajnih promena koje se ogledaju u njihovoj degradaciji (npr. šume uništene sečom, zemljište uništeno površinskim kopovima rudnika, reke zagađene otpadnim vodama industrije, smog kao posledica aerozagađenja itd.). Kako je nepromišljenim čovekovim delovanjem danas ugrožena čitava biosfera (v. “Biosfera”), zaštita prirode se nameće kao zadatak celokupne svetske zajednice, što je jasno istaknuto na svetskom skupu o zaštiti životne sredine koje je OUN organizovala u Brazilu (Rio de Ženeiro) 1992. godine. Na žalost, politički, nacionalni i ekonomski principi se najčešće stavljaju iznad potrebe za sveobuhvatnim i zajedničkim delovanjem, te još uvek nema značajnih neposrednih aktivnosti na svetskom nivou u cilju smanjivanja emisije ugljen dioksida, sprečavanja širenja “prljavih” tehnologija, ograničavanja korišćenja pojedinih resursa itd.

Zaštićeno područje geografski određena površina, izdvojena ili proglašena da bi se njome upravljalo u smislu specifičnih ciljeva zaštite i očuvanja, odnosno (v.”Kodeks ponašanja za očuvanje ugroženih životinja i biljaka i drugih vrsta”), bilo koje mesto koje je podvrgnuto pravnom ili upravnom režimu zaštitte namenjenom za očuvanje vrsta koje u njemu žive

Zaštićeno prirodno dobro Očuvani deo prirode posebnih prirodnih vrednosti i odlika, zbog kojih ima trajni ekološki, naučni, kulturni, obrazovni, zdravstveno – rekreativni, turistički i drugi značaj, zbog čega kao dobro od opšteg interesa uživa posebnu zaštitu

Zlatna kartica (engl. gold card), posebna vrsta kreditne kartice koju kreditne institucije daju svojim uglednim klijentima koja im uz uobičajene prednosti daje i neka dopunska prava.

Zlatni tjedan (engl. golden week), izraz za jedan tjedan u svibnju u Japanu, u kojem se skupi nekoliko blagdana, što uvjetuje ogromnu japansku potražnju za turističkim uslugama u Japanu i izvan njega, te kao posljedicu snažan rast cijena putovanja, prijevoza i smještaja.

Zonalno vrijeme (engl. zonal time, njem. Zonenzeit), određuje se prema lokalnom vremenu središnjeg merdijana vremenske zone od 15 stepeni.

ZZ oznaka tarife u zračnom prijevozu za mladež.

Šumostepa područje u kome se mozaično smenjuju šumske i travne zajednice koje izgrađuju vrsta koje su prilagođene izrazito toplim i suvim letima i veoma hladnim zimama

Švedski stol (engl. buffet service, njem. Selbstbedienungbufett), ponuda hladnih, jela, u pravilu ribljih, a često se poistovjećuje s načinom posluživanja bife obroka.

Životna forma ili ekološka forma. Kompleks morfoloških, anatomskih i fizioloških adaptacija, tj. tipovi organizacije biljnih i životinjskih vrsta koji su u saglasnosti sa ekološkim uslovima staništa koje one naseljavaju (drveće, žbunovi, lijane, vodene biljke, stanovnici drveća, peskova, mulja, životne forme grabljivica itd.)

Životna sredina a) Kompleks faktora (abiotičkih i biotičkih) koji predstavljaju okruženje individue, vrste, odnosno populacije, uključujući životne zajednice ili ljudsku populaciju.

b) Celokupno okruženje, fizičko i biološko, živo i neživo, prirodno, kultivisano i dograđeno, socijalno-političko, kulturno i estetsko, koje je vremenski određeno u prošlosti i budućnosti. Ovo spoljašnje okruženje u interakciji je sa unutrašnjim okruženjem čoveka koju čine potrebe i aspiracije, osećanja, očekivanja i predstave